Википедия:Проект:Кюнде болуула/Сентябрь

Хар кюнде тарихде болуула Январь • Февраль • Март • Апрель • Май • Июнь • Июль • Август • Сентябрь • Октябрь • Ноябрь • Декабрь

1 сентябрь Азатлыкъны къонгурауу 1714 — Петербургда I Пётрну буйругъу бла Россияда биринчи кърал джамагъат библиотека къуралгъанды. 1752 — Филадельфиягъа Азатлыкъны къонгурауу (суратда) келтирилгенди. 1923 — Талай джюз минг японлу Канто уллу джер тебрениуню къурманы болгъанды. 1928 — Ахмет Зогу кесин Албанияны королю баямлагъанды. 1939 — Нацист Германия, Экинчи дуния къазауатны башлаб, Польшагъа уруб киргенди. 1969 — Ливияда аскер переворот, аны эсеби бла Муаммар Каддафи властха келгенди. 1983 — Су-15 совет истребитель, ичинде 246 пассажири болгъан къыбылакорей Боинг 747 самолётну ургъанды. 2004 — Бесланда террорист акт. Тюрлендириу...

2 сентябрь Копенгагенни ёртени 911 — Византия бла Олег бийни арасында мамырлыкъ кесамат. 1727 — Витус Берингни экспедициясы Охотскдан Камчаткагъа чыкъгъанды. 1794 — Одесса шахарны тамалы салыннганды. 1807 — Ингилиз флот бла Копенгагенни бомбаланыуу (суратда) башланнганды. 1945 — «Миссури» американ линкорну бортунда Японияны капитуляциясыны церемониясы бла Экинчи дуния къазауат бошалгъанды. 1967 — Шимал тенгизде платформада бойсунмагъан Силенд бийлик баямланнганды. 1969 — АБШ-ны сауутлу кючлеринде Интернет туугъанды. 1991 — Тау-Къарабах Республиканы баямланыууну юсюнден декларация къабыл этилгенди. Тюрлендириу...

3 сентябрь Сан-Маринону байрагъы 301 — Шыйых Марин, Сан-Марино республиканы (суратда — байрагъы) къурагъаныны легендалыкъ датасы. 1260 — Монголла Палестинада Айн-Джалутда сермешиуде хорланнгандыла. 1752 — Уллу Британия бла аны колонияларыны тарихлеринде болмагъан кюн: григориан орузламагъа кёчюуню эсеби бла 2-чи сентябрдан сора олсагъат 14-чю баргъанды. 1783 — Версаль мамырлыкъ кесамат: Уллу Британия АБШ-ны бойсунмаулугъун таныгъанды. 1933 — Евгений Абалаков СССР-ни эм мийик тёппеси Сталинни пикине миннгенди. 1939 — Уллу Британия, Франция, Индия, Австралия эмда Джангы Зеландия, Германиягъа къазауат баямлагъандыла. 1942 — Экинчи дуния къазауатны барыуунда чууутлуланы биринчи къозгъалыулары (Лахва эл, Брест область). 1967 — H кюн: Швеция онг джаны бла джюрюуге кёчгенди. Тюрлендириу...

4 сентябрь Google'ну логосу 1479 — Португаллыла бла тёрт джылны кюрешгенден сора Испания Канар айрымканланы алгъанды. 1781 — 44 испанлы джерлешиучю Калифорнияда Лос-Анджелес шахарны тамалын салгъанды. 1821 — I Александр Американы Аляскадан Орегоннга дери кесегин Россияны зонасы баямлагъанды эмда Алясканы джагъасын тыш къралланы кемелерине джабханды. 1870 — III Наполеонну тайдырылыуу, Ючюнчю республиканы баямланыуу. 1913 — Б. А. Вилькицкийни экспедициясы II Николайны Джерин ачханды. 1975 — «Что? Где? Когда?» (къар.-малкъ. «Не? Къайда? Къачан») ойунну биринчи чыгъармасы телеэфирге чыкъгъанды. 1998 — Ларри Пейдж бла Сергей Брин «Google» (суратда — логотипи) компанияны къурагъандыла. 1999 — Буйнаксда атылыуну эсеби бла кёб фатарлы юйню кесеги оюлгъанды. Тюрлендириу...

5 сентябрь «Вояджер-1» 1698 — I Пётр сакъал джюрютюу ючюн налог салгъанды. 1774 — Филадельфияда Биринчи Континентал конгресс ачылгъанды. 1905 — Портсмут кесаматха къол салыу, Орус-япон къазауатны бошалыуу. 1914 — Биринчи дуния къазауат: тарихде эм уллуладан болгъан Марн сермешиу башланнганды. 1918 — Россияны Совнаркому къызыл террорну башланыууну юсюнден декрет чыгъаргъанды. 1945 — ГРУ-ну шифрлаучусу Игорь Гузенко Канаданы властларына совет посольствону джюзден кёб тасхалы документин бергенди. 1972 — Мюнхендеги Олимпиадада теракт. 1977 — «Вояджер-1» (сурат) автомат планетала арасы станция ийилгенди. Тюрлендириу...

6 сентябрь Ираклионда венециан къала 1522 — Тарихде биринчи дуния тёгереги джюзюуден «Виктория» кеме Европагъа къайтханды. 1669 — Кандия деген венециан къаланы (суратда) тюрклюле бла 21-джыллыкъ къуршаланыуу бошалгъанды. 1847 — Генри Дэвид Торо, Эмерсонню юйюне кёчгенди. 1885 — Болгария бийликге Кюнчыгъыш Румелия бёлге къошулуннганды. 1952 — Женевада Авторлукъ хакъны юсюнден бютеудуния конвенциягъа къол салыннганды. 1955 — Стамбулда грек азчылыкъгъа къаршчы къозгъалыула. 1991 — СССР, Эстонияны, Латвияны эмда Литваны бойсунмауларын таныгъанды. 1991 — Ленинградха тарих аты — Санкт-Петербург къайтарылгъанды. Тюрлендириу...

7 сентябрь «Таш макъа» суу тюбю кеме 1191 — Ючюнчю къачлы джюрюш: Саладинни бла Аслан Джюрекли Ричардны арасында Арсуфда сермешиу. 1776 — «Таш макъа» суу тюбю кеме (суратда) Нью-Йоркну гаванында сагъатлы бомба салыргъа кёргенди. 1812 — 1812 джылгъы Ата джурт къазауат: Бородин сермешиу. 1822 — Бразилия Португалиядан бойсунмаулугъун баямлагъанды. 1901 — Ихэтуанланы къозгъалыулары: Цинь империя бла дагъыда 11 кърал Ахыр протоколгъа къол салгъандыла. 1940 — Экинчи дуния къазауат: Лондонну, 50 кече бир-бири ызындан баргъан, бомбаланыуу башланнганды. 1950 — Берлинде Гогенцоллернлени къалаларыны ойдурулуу башланнганды. 1953 — Никита Хрущёв ЦК КПСС-ни Биринчи секретары болуб сайланнганды. Тюрлендириу...

8 сентябрь Давидни статуясы 1380 — Орус аскер Куликово сермешиуде татар-монголланы чачханды. 1504 — Микеланджело флоренциячылагъа Давидни мермер статуясын (суратда) кёргюзгенди. 1514 — Оршада сермешиуде поляк-литва аскер орус аскерни чачханды. 1636 — АБШ-ны эм эски университети Гарвард университет къуралгъанды. 1900 — Галвестон уллу джел Техасда Галвестон шахарны къурутханды. 1941 — Немец аскер Шлиссельбургну алгъанды, Ленинградны къуршаланыуу башланнганды. 1945 — Американ аскер Корей джарымайрымканны къыбыласында тюшюб башлагъанды. 1951 — Сан-Францискода Японияны бла джандашланы арасында мамырлыкъ кесамат къабыл этилгенди. Тюрлендириу...

9 сентябрь Къазан собор 1493 — Тюрклюле Хорватияны кючлегендиле. 1776 — Бирлешген шимал американ колонияла, АБШ ат алгъандыла. 1801 — Санкт-Петербургда Къазан соборну (суратда) тамалы салыннганды. 1850 — Калифорния АБШ-ны 31-чи штаты болгъанды. 1886 — Бернде авторлукъ хакъны юсюнден биринчи халкъла арасы келишимге къол салыннганды. 1905 — Россияда университетлени автономияларыны эмда ректорланы сайлау хакъларыны юсюнден буйрукъ чыкъгъанды. 1948 — Корей Халкъ-Демократ Республика къуралгъанды. 1999 — Москвада Гурьяновны орамында атылыуну эсеби бла джюз адам ёлгенди. Тюрлендириу...

10 сентябрь Сен-Жермен къала 1627 — Кардинал Ришелье Ла-Рошелде Анри де Роган башчылыкъ этген гугенотланы къуршалагъанды. 1693 — I Пётр биринчи кемесин — «Сыйла Павел» деген 24-тоблу кемени ишлеб башлагъанды. 1725 — I Екатерина Невачы Александрны орденин джаратханды. 1839 — 1812 джылгъы Ата джурт къазауатны эсгеруге Къутхарыучу Христосну клисасыны тамалы салыннганды. 1855 — Кърым къазауат: Ингилизни, Францияны эмда Сардинияны аскерлери Севастополну кючлегендиле. 1894 — Лондонда, дунияда биринчи кере болуб, эсириб тургъанлай машинаны джюрютгени ючюн джюрютгеннге штраф джазылгъанды. 1919 — Сен-Жермен къалада (суратда) Антанта бла Австрияны арасында мамырлыкъ кесаматха къол салыннганды. 1960 — Римде XVII джайгъы Олимпиада оюнлада, джаланаякъ чабхан киши танымагъан эфиоплу чабыучу Абебе Бикиланы марафон чабыуда сенсациялы хорламы. Тюрлендириу...

11 сентябрь БСАА-ны къалаларыны джана тургъанлары 813 — Кюнбатышны Императору Уллу I Карл кеси бла бирге патчах этиб Намыслы I Людовикни салгъанды. 1794 — Уллу француз революция: Миллет конвент багъаланы максимумун киргизиуню юсюнден декретни чыгъаргъанды. 1832 — Санкт-Петербургда Александрин театр ачылгъанды. 1918 — Совнаркомну декрети бла РСФСР-де ёлчемлени метрика системасы киргизилгенди. 1944 — Экинчи дуния къазауат: АБШ, Гитлерге къаршчы коалицияны къралларындан биринчи болуб, Германияны территориясына киргенди. 1957 — СССР-ни Баш Советини Президиуму шахарла бла заводлагъа партияны алкъын джашагъан ишчилерини атларын бериуню джасакълагъанды. 1973 — Чилиде аскер переворот. Сальвадор Альендени ёлтюрюлюую эмда властха Аугусто Пиночетни келиую. 2001 — 11 сентябрдагъы террорист акт: Бютеудуния сатыу-алыу аралыкъны къурутулгъаны (суратда) эмда Пентагонну иги кесек оюлгъаны. Тюрлендириу...

12 сентябрь Лескону петроглифлери 1683 — Ян Собеский Венаны тюркле бла къуршаланыуун алгъанды. 1847 — Американ-мексикан къазауат: Мехикода Чапультепек къала ючюн сермешиулени башланыуу. 1940 — Француз сабийле Ласко дорбунда (суратда) тарихге дери этилген суратланы табхандыла. 1942 — «Лакония» британ лайнер батдырылгъанды, аны эсеби бла «Тритон Нуль» буйрукъ чыкъгъанды. 1943 — Отто Скорцени Бенито Муссолинини тутмакъдан чыгъаргъанды. 1948 — Индияны аскерини Хайдарабадха уруб кириую. 1959 — «Луна-2» совет планетала арасы станция ийилгенди. 2002 — АБШ-ны президенти Джордж Буш Бирлешген Штатланы джангыдан ЮНЕСКО-гъа кирирге излегенин баямлагъанды (АБШ ЮНЕСКО-ну къурамындан 18 джыл андан алгъан чыкъгъанды). Тюрлендириу...

13 сентябрь Ясир Арафат бла Ицхак Рабин 533 — Децимде сермешиу: Велизарий вандалладан Карфагенни къазауат этиб къайтаргъанды. 1759 — Джетиджыллыкъ къазауат: ингилизлиле Француз Канаданы бютеу территориясын алгъандыла. 1762 — Орус императрица II Екатеринаны коронациясы. 1956 — IBM, биринчи къаты дискни чыгъаргъанды. 1985 — Учуз нефтни эпохасыны ахыры: Ахмед Ямани, Сауд Арабны багъаланы тыйыу политиканы къойгъанын баямлагъанды. 1987 — Бразилияны бир больницасында джюзле бла адамла радиацияны себебин сынагъандыла. 1993 — Ясир Арафат бла Ицхак Рабин (суратда) «Ослода келишиулеге» къол салгъандыла. 1999 — Москвада Кашира шосседе атылгъанны эсеби бла 124 адам ёлгенди. Тюрлендириу...

14 сентябрь Россия республиканы герби 1515 — Мариньянода сермешиу: французла бла хорланнган Швейцария «ёмюрлюк нейтралитетин» баямлагъанды. 1607 — Графланы Ирландиядан Испан Нидерландлагъа къачыулары. 1752 — Уллу Британия бла колониялары григориан орузламагъа кёчгендиле (2 сентябрдан сора 14 сентябрь баргъанды). 1812 — 1812 джылгъы Ата джурт къазауат: Наполеон Уллу аскери бла Москвагъа киргенди. 1829 — Адрианополь мамырлыкъ кесамат кёзюулю орус-тюрк къазауатны ахырын салгъанды. 1911 — Россияны Министрле Кенгешини башчысы П. А. Столыпиннге Киевде Д. Г. Богров ёлюмлю джара салгъанды (Столыпин тёрт кюнден ёлгенди). 1917 — Россия республика баямланнганды (герби — суратда) 1960 — Багдадда Нефтни экспортёрлары болгъан къралланы организациясы къуралгъанды. Тюрлендириу...

15 сентябрь «Бигль» 1835 — Чарльз Дарвин «Бигль» кемеде (суратда) Галапагос айрымканлагъа келгенди. 1916 — Соммада сермешиуде ингилизлиле дунияда биринчи болгъан Mark I танканы сынагъандыла. 1928 — Ингилизли микробиолог Александр Флеминг дунияда биринчи болуб пенициллинни чыгъаргъанды. 1935 — Нюрнберг законлагъа кёре немец чууутлула гражданлыкъсыз къалгъандыла, Германияны кърал символу свастика болгъанды. 1950 — Корей къазауат: американ десант Инчхон шахарда (Къыбыла Корея) тюшгенди. 1959 — Никита Хрущёв совет лидерледен биринчи болуб АБШ-гъа баргъанды. 1971 — «Гринпис»-ни биринчи акциясы (Аляскада ядролу сауут сынаулагъа къаршчы). 1974 — Москвада «Беляево» метрону къатында бульдозерле бла нонконформист суратчыланы кёргюзтмеси чачылгъанды. Тюрлендириу...

16 сентябрь Малави кёл 1654 — Орус аскер Речь Посполитаядан Смоленск шахарны къазауат бла къайтаргъанды. 1795 — Революциялы Франция бла кюрешиу сылтау бла ингилизлиле Кап колонияны кючлегендиле. 1859 — Дэвид Ливингстон европачыладан биринчи болуб Ньяса кёлню (суратда) джагъасына чыкъгъанды. 1918 — Къызыл Байракъны ордени къуралгъанды. 1939 — Халхин-Голда сермешиулени тохтатыуну юсюнден келишиу кючюн алгъанды. 1976 — Шаварш Карапетян, батыб баргъан троллейбусдан 20 адамны къутхаргъанды. 1978 — Иранда 15 минг адам Табас джер тебрениуню къурманы болгъанды. 1999 — 19 адам Волгодонскда терактда ёлгенди. Тюрлендириу...

17 сентябрь Пётр Потёмкин 1176 — Мириокефалонда сермешиу: греклени ахыр кере Гитче Азияны къайтарыргъа кюрешгенлери. 1668 — Мольер, орус келечи Потёмкин (суратда) атына спектакль кёргюзтгенди. 1787 — Филадельфияда Конституцион конвент АБШ-ны Конституциясын алгъанды. 1916 — «Къызыл барон», Биринчи дуния къазауатда эм иги немец лётчик-ас биринчи хауа сермешиуюнде хорлагъанды. 1922 — Берлинде тауушлу фильмни биринчи публикалы кёргюзюу ётгенди. 1939 — Совет аскерле Польшаны чегин ётюб кюнчыгъыш бёлгелерин кючлегендиле. 1954 — Джангы Джерде ядролу сауутну сынагъан совет полигон къуралгъанды. 1991 — Линус Торвальдс Linux операцион системаны кодун чыгъаргъанды. Тюрлендириу...

18 сентябрь Пётрну къаласы XIX ёмюрде 324 — Константин, Лицинийни хорлагъанындан сора Рим империяны джангыз башчысы болгъанды. 1812 — Наполеон, Петровский къаладан (суратда) Кремлге кёчгенди. 1851 — The New York Times газет къуралгъанды. 1873 — Дуния биржалада паника алтыджыллыкъ экономика депрессияны тамалын салгъанды. 1931 — Маньчжур инцидент японлулагъа Манчьжурияны оккупация этерге сылтау болгъанды. 1941 — Экинчи дуния къазауат: Киев ючюн сермшиу. 1961 — БМО-ну ючюнчю Генерал Секретары Даг Хаммаршёльдну болджалы бошалгъанды. 1998 — Домен атланы эмда IP-адреслени оноуун этген корпорация къуралгъанды. Тюрлендириу...

19 сентябрь Биринчи учуула 1618 — Отузджыллыкъ къазауат: Пльзенни къуршаланыууну башланнганы. 1783 — XVI Людовик тургъанлай монгольфьерни (суратда) учууу, Версалдан къойну, гугурукну эмда бабушну алыб кетгенди. 1888 — Бельгияда Спа деген курортда тарихде биринчи ариулукъ конкурс ётгенди. 1893 — Джангы Зеландия дунияда биринчи кърал болуб тиширыулагъа сайлау хакъ бергенди. 1941 — Экинчи дуния къазауат: немецле Киевни кючлегендиле. 1928 — Нью-Йоркда Микки Маусну юсюнден биринчи мультфильмни премьерасы ётгенди. 1952 — Маккартизмни апофеозу: Чарли Чаплин коммунистлени джазыкъсыннганы ючюн терсленнгенди. 1982 — Скотт Фалман биринчи эки смайликни теджегенди: :-) эмда :-(. 2009 — Уллу Новгородну 1150-джыллыгъын байрамлау. Биринчи кюн — «Россияны тыбыры». Тюрлендириу...

20 сентябрь Къабыргъаны Пий къабагъыны къатында тешикни 1187 — Саладин Иерусалимни къуршалаб башлагъанды. 1378 — Рим-католик клисаны уллу айырылыуу. 1519 — Магелланны Санлукар-де-Баррамеда портдан джюзюб кетиую. 1854 — Алма сермешиу, Кърым къазауатны биринчи уллу сермешиую. 1870 — Италияны биригиую: берсальерле, Аврелианны къабыргъасыны Пийни къабагъыны (суратда) къатында чачыб, Римге киргендиле. 1918 — Баку комиссарланы урулуулары. 1946 — Биринчи Канн кинофестиваль старт алгъанды. 1990 — Къыбыла Тегей Гюрджюден бойсунмагъанын баямлагъанды. Тюрлендириу...

21 сентябрь И. Н. Инзов 1697 — Риквик мамырлыкъ кесамат кючюн алгъанды. 1792 — Уллу Француз революция: Францияда республика баямланнганды. 1820 — А. С. Пушкин, генерал Инзовну (суратда) тамадалыгъына Кишинёвха келгенди. 1921 — Оппауда химзаводда атылыу, 600 чакълы бир ёлген. 1937 — Дж. Р. Р. Толкинни «Хоббит» повести чыкъгъанды. 1964 — Мальта Уллу Британиядан эркинлик алгъанды. 1979 — Ара Африканы императору Бокассаны тайдырылыуу. 1993 — Россияны президенти Борис Ельцин Баш Советни чачылыууну юсюнден буйрукъгъа къол салгъанды. Тюрлендириу...

22 сентябрь Брестде совет-герман парад 1236 — Саулда сермешиу, «Къылышчыланы ордени»-ни ахырын салгъанды. 1735 — Роберт Уолпол, Даунинг стритде 10 номерли юйге кёчгенди. 1784 — Григорий Шелихов Америкада биринчи орус джерлешим джерни Кадьяк айрымканда къурагъанды. 1792 — Француз республикан орузламаны биринчи кюню. 1823 — Мороний, Джозеф Смитни «алтын кесеклери» болгъан хазнагъа келтиргенди. 1869 — Мюнхенде «Рейнни Алтыны» операны премьерасы ётгенди. 1939 — Брестде Къызыл Аскер бла вермахтны биргелей парады ётгенди (суратда). 1980 — Саддама Хуссейн Ираннга уруб киргенди. Тюрлендириу...

23 сентябрь Нептун 1803 — Ингилиз-маратх къазауатла: Артур Уэлслини башчылыгъы бла ингилизлиле индиялы раджаланы беш къатха уллу аскерлерин чачхандыла. 1821 — Грек революция: къозгъалгъанла Триполицаны алыб бютеу муслиман халкъын кесеб чыкъгъандыла. 1846 — Астроном Иоганн Галле, Нептун планетаны (суратда) табханды. 1889 — Фусадзиро Ямаути, ойнаучу картла чыгъаргъан Nintendo компанияны къурагъанды. 1905 — Швед-норвегия унияны бузгъан Карльстад келишимле. 1913 — Француз лётчик Ролан Гаррос тарихде биринчи кере Джерле арасы тенгизни юсю бла учуб ётгенди. 1923 — Болгарияда Сентябрь къозгъалыу башланнганды. 1932 — Хиджаз бла Неджд бирлешиб Сауд Аравия королевствону къурагъанларын баямлагъандыла. Тюрлендириу...

24 сентябрь Гаспыралы Исмаил 622   — Мухаммад файгъамбар Ясрибге джетгенди. 1664 — Ингилиз экспедиция Джангы Амстердам деген голланд колонияны кючлегенди. 1841 — Брунейни солтаны Саравакны авантюрист Джеймс Брукга бергенди. 1851 — Гаспыралы Исмаил (суратда) туугъанды. 1852 — Французлу Анри Жиффар биринчи болуб дирижаблде учханды. 1959 — Гюнтер Грассны «Къанджал дауурбас» деген романы басмадан чыкъгъанды. 1960 — АБШ-да «Энтерпрайз» деген биринчи атом авианосец суугъа ийилгенди. 1991 — Nirvana рок-къауумну Nevermind альбомуну релизи. Тюрлендириу...

25 сентябрь Нуньес де Бальбоагъа Мадридде эсгертме 1066 — Стамфорд-Бриджде сермешиу викинглени Ингилизге уруб кириулерин тыйгъанды. 1396 — Орта ёмюрлю Европаны тарихинде «ахыр къачлы джюрюшню» хорланнганы. 1493 — Христофор Колумб Америкагъа экинчи кере чыкъгъанды. 1513 — Нуньес де Бальбоа (суратда) европачыладан биринчи болуб Шош океанны кёргенди. 1555 — Аугсбург дин мамырлыкъ империяны сословиелерине дин тутууда эркинликни гарантия этгенди. 1854 — Кърым къазауат: Севастополь джакълауну башланнганы. 1956 — Биринчи трансатлантика телефон кабель (TAT-1) эксплуатациягъа киргизилгенди. 2002 — Бодайбо шахарны къатында Витим болид тюшгенди. Тюрлендириу...

26 сентябрь «Алтын маралны» модели 1580 — Фрэнсис Дрейк, «Алтын марал» (суратда) галеонда дуния тёгерек джюзюуюнден Плимутха къайтханды. 1687 — Франческо Морозини, Парфенонну бомбалагъанды. 1832 — Зунд джасакъны тёлемез ючюн шведле Гёта-илипинни ишлегендиле. 1960 — Фидель Кастро, БМО-ну тарихинде эм узун — 4 сагъат бла 29 минут баргъан сёзюн айтханды. 1981 — Биринчи Боинг-767 учханды. 1983 — Подполковник Станислав Петров, болургъа боллукъ ядролу къазауатны тыйгъанды. 1991 — «Биосфера-2» эксперимент башланнганды. 2003 — Википедияны юлгюсю Нупедияны ишлегени тохтагъанды. Тюрлендириу...

27 сентябрь Арарат 1821 — Мексика Испаниядан бойсунмагъан кърал болгъанды. 1822 — Жан-Франсуа Шампольон. Розетт ташны дешифровка этилгенин баямлагъанды. 1829 — Дерптден профессор Иван Паррот, биринчи болуб Уллу Арарат (суратда) таугъа чыкъгъанды. 1905 — Annalen der Physik журналны редакциясына E=mc² уравнение бла Эйнштейнни статьясы келгенди. 1940 — Германия, Италия эмда Япония Ючлюк пактха къол салгъандыла. 1977 — Украинаны биринчи атом электростанциясы Чернобыль АЭС биринчи тогун бергенди. 1983 — Ричард Столлмэн, GNU проектни юсю бла Unix операцион система къуралыргъа керегин баямлагъанды. 1997 — Марсны юсюнде болгъан Mars Pathfinder аппарат бла ахыр байлам сеанс. Тюрлендириу...

28 сентябрь 1542 — португаллы Жуан Кабрилью европачыладан биринчи болуб Калифорнияны джагъасы бла джюзюб ётгенди. 1708 — Уллу Шимал къазауат: I Пётр Леснойда сермешиуде швед корпусну чачханды. 1896 — Тёрт къарнаш Пате, эм биринчи киностудияладан бирин къурагъандыла. 1939 — Экинчи дуния къазауат: Вермахт Варшаваны кючлегенди. 1968 — Hey Jude деген джыр американ сатыуланы хит-парадыны башына чыкъгъанды. 1994 — «Эстония» паром (суратда) Балтика тенгизде батханды, 852 адам ёлгенди. 2000 — Ариель Шарон Храмлы таугъа миннгенди, аны эсеби бла кёзюулю интифада башланнганды. 2010 — Россияны Президенти Дмитрий Медведев Москваны Мэри Юрий Лужковну постундан кетергенди. Тюрлендириу...

29 сентябрь Oberburgermeister Haken пароход 1907 — Санкт-Петербург бла Москваны футболдан командалары биринчи кере джолдаш матч ойнагъандыла. 1911 — Италия Тюркге къазауат баямлагъанды. 1918 — Биринчи дуния къазауат: Антанта Гинденбургну линиясын уруб ётгенди. 1922 — Петрограддан «философланы пароходу» (суратда) джюзюб кетгенди. 1932 — Нью-Йоркда «Небоскрёбда кюнорта аш» деген белгили фотосурат алыннганды. 1941 — Экинчи дуния къазауат: Бабий Ярда ёлтюрюуле башланнганды. 1954 — Ядро тинтиуледен европалы организация къуралгъанды. 1957 — Кыштым авария, СССР-ни территориясында эм уллу техноген катастрофаладан бири. Тюрлендириу...

30 сентябрь II Изабелла эри бла 1567 — Дин къазауатла: Нимде католиклени ёлтюрюу. 1791 — Венаны «Ауф дер Виден» театрында «Сейирлик сыбызгъы» операны премьерасы ётгенди. 1868 — Испанияда махтаулу революция: 35 джылдан сора II Изабелла (суратда) къралдан къысталгъанды. 1908 — Московский суратлау театр, «Кёк чыпчыкъ» пьесаны дуниялыкъ премьерасын бергенди. 1916 — Я. И. Нагурский, М-9 гидросамолётда «ёлюм тюйюмчекни» этгенди. 1938 — Чехословакияны бёлюнюуюню юсюнден Мюнхен келишим къабыл этилгенди. 1980 — Ethernet стандарт чыгъарылгъанды. 2005 — Данияны газетлеринден бири Мухаммад файгъамбаргъа карикатураланы басмалагъанды. Тюрлендириу...