Википедия:Проект:Кюнде болуула/Декабрь

Хар кюнде тарихде болуула
Январь • Февраль • Март • Апрель • Май • Июнь • Июль • Август • Сентябрь • Октябрь • Ноябрь • Декабрь

1 декабрь

1640 — Лиссабонда патчах къаланы алыныуу эмда Иберий унияны бузулууу.
1887 — Шерлок Холмсну юсюнден биринчи китаб басмаланнганды (суратда).
1924 — Эстонияда Биринчи декабрь къозгъалыу.
1959 — Антарктиданы юсюнден кесаматха къол салыннганды; бу кесамат, Антарктиданы территориясын аскер нюзюрле бла хайырландырыуну джасакълагъанды.
1960 — Гамбургда, от салыу ючюн терслениб, Пол Маккартни бла Пит Бест тутулгъандыла.
1989 — Римли папаны совет генсек бла тарихде джангыз тюбешиую.
1991 — Украинада биринчи президент сайлаула эмда Бойсунмаулукъну юсюнден Бютеуукраин референдум.
2009 — Европа бирликде Лиссабон кесамат кючюн алгъанды.

Тюрлендириу...

2 декабрь

1804 — Notre Dame de Paris клисада Наполеонну коронациясы ётгенди (суратда).
1805 — Орус бла австрий аскерлени Аустерлиц сермешиуде хорланыулары.
1823 — Президент Джеймс Монро, АБШ-ны Конгрессине сёзюнде Монрону доктринасын ачыкълагъанды.
1920 — Тюрк бла Эрменни арасында Александрополь кесамат.
1942 — Биринчи контролланнган тизгин ядролу реакция (Манхэттен проект).
1943 — Экинчи дуния къазауат: люфтваффе, Бари портда джандашланы кемесин бомбалагъанды.
1956 — «Гранма» яхта, Кубаны джагъасына Че Гевара бла Фидель Кастрону келтиргенди.
1971 — Алты араб эмират, федератив кърал къурагъандыла.

Тюрлендириу...

3 декабрь

Юристни кюню (Россия)
1564 — Къоркъунч Иван, патчах резиденцияны Москвадан Александров слободагъа кёчюргенди.
1775 — Джон Пол Джонс, «Альфред» кемеге Континентал байракъны такъгъанды.
1904 — Лик обсерваторияда Юпитерни аннга дери билинмеген Гималия спутнигин табхандыла.
1912 — Биринчи Балкан къазауат: Дарданелле къатында тюрк бла грек флотланы сермешиулери.
1947 — Бродвейде Теннесси Уильямсны «„Кюсеу“ трамвай» пьесасы салыннганды.
1966 — Белгисиз аскерчини къалгъанлары Кремль къабыргъаны къатында басдырылгъандыла (суратда).
1967 — Кристиан Барнард, биринчи джюрек кёчюрюу операцияны ётдюргенди.
1984 — Бхопалдагъы пестицидлени заводунда метилизоцианатны тёгюлгенини эсеби бла 3800-ден артыкъ адам ёлгенди.

Тюрлендириу...

4 декабрь

1639 — Джереми Хоррокс биринчи болуб, Венераны Кюн диск бла ётюуюне (суратда) къараб чыкъгъанды.
1674 — Жак Маркетт, бюгюннгю Чикагону орнунда биринчи европачы джерлешимни тамалын салгъанды.
1676 — Сконе къазауат: Лундну къатында шведле датлыланы ууатхандыла.
1829 — Уильям Бентинк Индияда тул къатынланы кюйдюрюуню джасакълагъанды.
1872 — Атлантика океанда экипажы болмагъан «Мария Целеста» кеме табылгъанды.
1948 — СССР-де ЭВМ-ге патент берилгенди.
1976 — Ара-Африкан Республиканы президенти Бокассаны коронация.
1980 — Led Zeppelin ингилиз рок-къауумну чачылыуу.

Тюрлендириу...

5 декабрь

1484 — папа VIII Иннокентий, Германияда «къуртхаланы марауну» аллын салгъанды.
1894 — Рейхстагны (суратда) тамалына биринчи таш салыннганды.
1926 — Эйзенштейнни «Броненосец Потёмкин» фильмини премьерасы.
1931 — Москвада Къутхарыучу Христосну клисасы ойдурулгъанды.
1936 — СССР-де сталинчи конституция къабыл этилгенди.
1945 — Бермуд ючкюлде беш «Эвенджер» бомбардирчи тас болгъанды.
1952 — Лондонну «уллу тютюн» басханды.
1957 — «Ленин» атом ледокол суугъа ийилгенди.

Тюрлендириу...

6 декабрь

1492 — Колумбну кемелери Гаитини джагъасында тохтагъандыла.
1534 — Себастьян де Белалькасар, Кито шахарны тамалын салгъанды.
1741 — Къалада тиллешиуню эсебинде Россияны тахына Елизавета Петровна орлтургъанды.
1865 — АБШ-да къул тутуу джасакъланнганды.
1884 — Вашингтонну эсгертмеси (суратда) къурулгъанды, ол заманда дунияда эм мийик къурулуш болгъанды.
1917 — Кючлю атылыу Галифаксны портун ойгъанды.
1917 — Финляндияны парламенти, Россияны къурамындан чыгъыуну эмда бойсунмагъан къралны къурауну юсюнден оноуну къабыл этгенди.
1921 — Ирландияны бойсунмаулугъун гарантия этген Ингилиз-ирланд кесаматха къол салыннганды.

Тюрлендириу...

7 декабрь

1732 — Конгривни пьесасыны юсюден спектакль бла Ковент-Гарден патчах театр ачылгъанды.
1917 — Биринчи дуния къазауат: АБШ Австрия-Маджаргъа къазауат баямлагъанды.
1941 — Японлуланы Пёрл-Харборгъа чабыулары.
1949 — Къытай Республиканы правительствосу Нанкинден Тайбэйге кёчгенди.
1965 — Папа VI Павел бла патриарх Афинагор 1054 джылдан анафемаланы бузгъандыла.
1972 — «Аполлон-17» космос кемени экипажы «Кёк тобчукъ» (суратда) фотографияны этгенди.
1975 — Индонезия Кюнчыгъыш Тиморгъа уруб киргенди.
1988 — Эрменде джер тебрениу Спитак шахарны бютеулей ойгъанды.

Тюрлендириу...

8 декабрь

1603 — Италияда эм эски библиотека эшиклерин ачханды.
1854 — Католик клисада гюнахсыз джаратылыуну юсюнден догмат официал халда къабыл этилгенди.
1861 — А. И. Куза Румынияны къуралгъанын баямлагъанды.
1864 — Бристолну къатында Клифтон кёпюр (суратда) эксплуатациягъа берилгенди.
1941 — Холокост: Кульмхоф концлагерде поляк чууутлуланы къырыу башланнганды.
1953 — Эйзенхауэр БМО-ну Генерал Ассамблеясында «Атомла мамырлыкъ ючюн» деген сёзюн сёлешгенди.
1991 — Бойсунмагъан Къралланы Бирлигини къуралыууну юсюнден Беловеж келишим.
2003 — Кускода Къыбылаамерикан миллетлени бирлиги къуралгъанды.

Тюрлендириу...

9 декабрь

1425 — папа V Мартин, Бельгияда эм эски болгъан Лёвен католик университетни (суратда) къурагъанды.
1582 — Франция, григориан орузламагъа кёчгенди.
1824 — Аякучода сермешиуде къозгъалгъанланы хорламлары Перуну бойсунмаулугъун баджаргъанды.
1903 — Француз парламент, тиширыулагъа сайлаулада ауаз хакъ бериуню юсюнден закон проектни бирден унамагъанды.
1905 — А. Брианны башламчылыгъы бла, Францияда клисаны къралдан айырылыууну юсюнден закон къабыл этилгенди.
1968 — Дуглас Энгелбарт, лабораториясында къуралгъан компьютер чычхан бла гипертекстни кёргюзтгенди.
1990 — Лех Валенса, Польшаны бютеу халкъ бла сайланнган биринчи президенти болгъанды.
2005 — Лондонда ахыр «Рутмастерле» эксплуатациядан чыгъарылгъандыла.

Тюрлендириу...

10 декабрь

1508 — Венеция бла кюрешир ючюн Камбрей лига къуралгъанды.
1520 — Мартин Лютер, папаны Exsurge Domine булласын халкъ къараб тургъанлай кюйдюргенди.
1901 — Биринчи Нобель премияла бериллик адамла айырлыгъандыла.
1930 — Француз властла Л. Бунюэлни «Алтын ёмюр» фильмин элли джыл болджалгъа джасакълагъандыла.
1936 — VIII Эдуард, ингилиз монархладан биринчи болуб тахдан кеси кетгенди.
1941 — Къыбыла-Къытай тенгизде «Уэльсчи принц» британ линкор бла «Рипалс» крейсер батдырылгъандыла.
1948 — БМО-ну Генерал Ассамблеясы Адамны хакъларыны тамал декларациясын къабыл этгенди.
1997 — Къазахстанны ара шахары Акмола (суратда) болгъанды.

Тюрлендириу...

11 декабрь

1618 — Москва кърал бла Речь Посполитаяны арасында Деулин мамырлыкъ.
1659 — Курляндия, Тобаго айрымканны голландлылагъа къойгъанды.
1868 — Атылгъан окъланы хайырландыргъанны къойууну юсюнден Петербург декларациягъа къол салыннганды.
1927 — Гуанчжоу шахарны коммунистле кючлегендиле.
1931 — Уллу Британия, доминионларыны суверенитетлерин бегитгенди.
1946 — БМО-ну къурамында ЮНИСЕФ къуралгъанды.
1964 — Че Гевараны (суратда) БМО-ну Генерал ассамблеясында сёзю.
1994 — Биринчи чечен къазауат башланнганды.

Тюрлендириу...

12 декабрь

Россия Федерацияны Конституциясыны кюню
1408 — Люксембургчу Сигизмунд Джелмауузну орденин буйургъанды.
1531 — Гваделупачы Къыз Мариямны биринчи кёрюнюую.
1911 — Британ Индияны ара шахары Калькуттадан Делиге кёчюрюлгенди.
1913 — Урланнганындан сора эки джылдан Флоренцияда «Мона Лиза» (суратда) табылгъады.
1915 — Къытайны президенти Юань Шикай кесин император баямлагъанды.
1936 — Сиань инцидент: кесини генераллары Чан Кайшини арестге алгъандыла.
1939 — Къыш къазауат: Толваярвини къатында совет аскерлени хорланыулары.
1991 — Бойсунмагъан Къралланы Бирлигини юсюнден келишиуню РСФСР-ни Баш Совети ратификация этгенди.

Тюрлендириу...

13 декабрь

1545 — Реформациягъа къаршчыла, Тридент джыйылыугъа келгендиле.
1922 — Тау Арты Кавказ СФСР къуралгъанды.
1937 — Нанкинде япон аскерчилени аманлыкъ этиулери башланнганды.
1959 — архиепископ III Макарий, Кипр Республиканы биринчи президенти болгъанды.
1967 — Грецияны королю II Константин, къара полковниклени властдан тайдырыргъа кюрешгенди.
1981 — Войцех Ярузельский, Польша Халкъ Республикада аскер болумну киргизтгенди.
1989 — Совет Союзну либерал-демократ партиясы къуралгъанды.
2006 — Ахыр кёл дельфинлени ёлгенлери баямланнганды.

Тюрлендириу...

14 декабрь

1896 — Глазгода дунияда ючюнчю метрополитен система ишлеб башлагъанды.
1900 — Квант теорияны туугъаны: Макс Планк, Планкны формуласын къурагъанды.
1911 — Руаль Амундсен, тарихде биринчи болуб, Къыбыла полюсха джетгенди.
1918 — Гессен-Касселчи Фридрих Карл, фин таджны (суратда) унамагъанды.
1939 — Къыш къазауат ючюн СССР-ни Миллетлени Лигасындан къыстагъандыла.
1943 — СССР-ни кърал гимни бегитилгенди.
1995 — Дейтон келишимле, Босний къазауатны ахырын салгъандыла.
2004 — Дунияда эм мийик улоу кёпюр — Мийо виадук ачылгъанды.

Тюрлендириу...

15 декабрь

1467 — Байяда сермешиу: Уллу Стефан, Матвей Корвинни уруб кириуюн тыйгъанды.
1791 — АБШ-ны Конституциясына он тюзетиу кючюн алгъанды.
1868 — Хоккайдода айрымканда Азияда биринчи республика — Эдзо къуралгъанды.
1877 — Томас Эдисон фонографны джаратханына патент алгъанды.
1905 — Петербургда Пушкин юй (суратда) къуралгъанды.
1939 — Атлантада «Джел алыб кетгенле» фильмни премьерасы ётгенди.
1941 — Холокост: Харьковну къатында Дробицкий Ярда мингле бла чууутлула урулгъандыла.
1967 — Виргинияда Кюмюш кёпюр оюлгъанды, 46 къурман болгъанды.

Тюрлендириу...

16 декабрь

1598 — Имджин къазауат: Ли Сунсин (суратда) Норянчжинде япон флотну (en) ууатханды.
1761 — Джетиджыллыкъ къазауат: П. А. Румянцевни аскери Кольберг къаланы кючлегендиле.
1770 — Белгили немец композитор, дирижёр эмда пианист Людвиг ван Бетховен туугъанды.
1773 — «Бостон шай ичиу» Американ революцияны аллын салгъанды.
1907 — Уллу акъ флот, дуния тёгереги джюзюуге чыкъгъанды.
1986 — Алма-Атада къазах джаш тёлюню чыгъыуу.
2008 — Къыбыла-Кюнчыгъыш Азияны къралларыны ассоциациясыны Уставы къабыл этилгенди.

Тюрлендириу...

17 декабрь

1600 — Уллу Генрих бла Мария Медичини некяхы.
1637 — Амакуса Сиро, япон христианланы къозгъалыуларын кёлтюргенди.
1777 — Франция, АБШ-ны суверенитетин таныгъанды.
1837 — Петербургда Къыш къала кюйгенди (суратда).
1903 — Самолётну тарихде биринчи учууу.
1926 — Биринчи бютеусоюз халкъ санау ётгенди.
1996 — Террористле Лимада япон келечиликни мекямын кючлегендиле.
1999 — Венесуэлада ырхы басыу бла суу басыу 30 000 адамны къурман этгенди.

Тюрлендириу...

18 декабрь

1118 — Реконкиста: Сермешиучю Альфонсо (суратда) Сарагосаны сарацинледен къазауат этиб алгъанды.
1787 — АБШ-ны къурамында Нью-Джерси штат къуралгъанды.
1892 — Мариус Петипа, Чайковскийни «Щелкунчик» балетин салгъанды.
1912 — Пилтдаун адамны баш сюеги табылгъаны баямланнганды.
1923 — Европалы къралла Танжерни нейтрал зона баямлагъаныда.
1940 — Ючюнчю рейхде «Барбаросса» план бегитилгенди.
1966 — Сатурнну Эпиметей спутниги табылгъанды.
1987 — Perl деген программалау тилни биринчи версиясыны релизи.
2006 — Norsk Hydro бла Statoil нефть компанияланы бир-бирине къошулуууну юсюнден оноу этилгенди.

Тюрлендириу...

19 декабрь

1652 — Фронда: кардинал Рец тутулуб Венсен къалагъа (суратда) олтуртулгъанды.
1783 — Уильям Питт 24 джылында британ тарихде эм джаш премьер-министр болгъанды.
1843 — Ч. Диккенсни «A Christmas Carol» повести чыкъгъанды.
1961 — Индия, Даман бла Диу деген португал колонияны аннексия этгенди.
1967 — Австралияны премьер-министри Харольд Холт тас болгъанды деб баямланнганды.
1984 — Уллу Британия бла Къытай, Гонконгну ызына къайтарылыууну юсюнден келишгендиле.
1986 — М. С. Горбачёв, А. Д. Сахаровха телефон бла сёлешиб, къысталыуу бошалгъанын билдиргенди.
1997 — Тарихде эм кассалы фильмни — Дж. Камеронну «Титанигини» — прокатха чыгъыуу.

Тюрлендириу...

20 декабрь

Россияны кърал къоркъуусузлукъну органларыны ишчисини кюню.
1658 — 1656—1658 джылладагъы Орус-швед къазауатда Валиесар мамырлыкъ.
1699 — I Пётрну, Джангы джылны башланыуун 1 сентябрдан 1 январгъа кёчюрген буйругъу чыкъгъанды.
1917 — Контрреволюция эмда саботаж бла кюрешген орган — ВЧК къуралгъанды.
1938 — СССР-де ишчилик китаб (трудовая книжка) бегитилгенди.
1987 — «Донья Пас» атлы филиппин паром батханды, эм азы бла 4375 адам ёлгенди.
1996 — NeXT компания, Apple Computer бла бирлешгенди, Mac OS X-ни къуралыуу башланнганды.
1999 — Португалия, Макаону Къытай Халкъ Республикагъа къайтаргъанды.
2000 — Уллу Британияны парламенти къуру медицина нюзюрлеге адамны клон этиуню къабыл этгенди.

Тюрлендириу...