Телефон

Бу атны (неда терминни) башха магъаналары да барды, къарагъыз: Телефон (магъаналары).

Телефо́н («узакъ таууш», грек. τῆλε, tēle — узакъ эм φωνή, phōnē — ауаз, таууш) — тауушну аралыкъгъа берирге эмда алыргъа деб джораланнган аппаратды. Бусагъатдагъы телефонла электрика сигналланы кючю бла бериу этедиле.

Тарихи

Электрикалы болмагъан «телефонла»

Бютеулей къарасакъ, телефон деб узакъ аралыкълагъа тауушну береллик аппаратха айтыргъа боллукъбуз. Эм биринчи телефонла механика аппаратла болгъандыла, эмда тауушну тохтаусуз средалада (хауа) бергендиле.

«Peking Gazette» газетде письмогъа кёре, 968 джыл, къытай алим Кунг-фу-винг thumtsein деген аппаратны къурагъанды, ол тауушну быргъыланы болушлугъу бла къысха аралыкълагъа бергенди.

«Джиб телефонда» кёб заманланы белгилиди. Анда эки диафрагма, джиб бла не да чыбыкъ бла байланадыла.

Электрикалы телефон

Мингле бла джылланы адам улу, бир бири бла байлам джюрютюр ючюн тохтаусуз средада тауушну джайылыууну тамалында амалланы хайырланнганды, узакъ аралыкълада хапарлашыр ючюн а уа эм тынч мадарла алыннгандыла, сёз ючюн, тютюн, дауурбаз таууш. Электричествону тамалында тауушну бериу-алыуну аппаратланы джаратылыууну алланда, электрикалы телеграф болгъанды.

1849—1854 дждж. Шарль Бурсель, инженер-механик эм париж телеграфны вице-инспектору, телефонлашыуну идеясын биринчи болуб ачыкълагъанды, ол кесини диссертациясында 1854 джыл биринчи болуб «телефон» деген терминни хайырланнганды, алай а аны идеялары практиагъа кирмегенди.

1860 джыл АБШ-да итальян иммигрант Антонио Меуччи темир чыбыкъла бла тауушну берген аппаратны кёргюзтгенди, атына да Telectrophon атагъанды. Кесини джаратыууна патенти Меуччи заявканы 1871 джыл бергенди.

1861 джыл немец физик эмда джаратыучу Иоганн Филипп Рейс тауушну эмда адам ауазны темир чыбыкъланы юсю бла берген бир башха аппартаны кёргюзгенди, атына да Telephon дегенди.

1876 джылда, Александр Белл патентлеген аппаратха «сёлешген телеграф» дегендиле. Беллни телефонуну чолпусу адам ауазны алыуда да, бериуде да хайырланнганды. Бу телефонда къонгурау болмагъанды, аны кечирек Беллни ишдашы — Т. Ватсон къурагъанды (1878 джыл). Абонентни чакъырыу чолпуагъа сыбызгъы бла сызгъырыу бла этилгенди. Быллай сызны ишлеуюню узунлугъу 500 метрден узакъ болмагъанды.

Александр Белл Вашингтон пантент бюрогъа заявканы 1876 джылны 14-чю февралында бергенди. Андан эки сагъатха кеч аллай аппаратха заявканы Чикагодан Э. Грей бергенди.

1876 джылны 7-чи мартында Александр Беллге телефоннга патент берилгенди. Сейири неди десенг А. Белл телефон джаратыргъа тюл, «гармония телеграфны» джаратыр муратлы болгъанды.

1876 джылны 25-чи июнунда, Александр Белл Филадельфияда баргъан электротехникалыкъ кёрмючде телефонун кёргюзгенди.

1877 джыл Ваден атлы джаратыучу абонентни чакъырыуда биринчи кере телеграф ачхычны хайырланнганды, ол къонгурауну сынджырын киритлегенди, кечирек ачхыч тиекге ауушдурулгъанды.

1877—1878 джыллада Томас Эдисон кёмюр микрофонлада, кёмюр ёзекни орнуна кёмюр букъуну хайырландырыуну теджегенди, ол микрофон тюрлениусюз 80-чы джыллагъа дери келгенди, бир-бир джерледе бусагъатда да хайырладырылады.

Телефонну андан ары айныуунда электрикалы микрофон, уллу тауушлу байлам, тон алыу, билгилени къысытлау эмда башха джангы технология орун алгъандылаIP-телефония, ISDN, DSL, мобил байлам, DECT.

Бусагъатдагъы заман

Чыбыкъсыз телефонла

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Радиотелефон.

Быллай телефонла шахар АТС-ден келген сызгъа байланнган база бла бир неда талай чыбыкъсыз телефондан къуралады. Ол талай телефон башха фреканслада ишлейдиле. Аллында къуру аналоглу аппаратла чыгъарылгъандыла, аланы фреканслары тар болгъаны себебли хоншулада да аллай телефон болса, фреканслары келишиб аланы сёлешгенлерин да эшитирге болгъандыла.

Артдан фреканслары 900 МГц болгъан эмда сигналны цифра кодированиеси болгъан телефонла чыкъгъандыла, ала телефонланы ишлеулерини узакълыгъын эмда агъачын кёлтюргендиле. Хоншула бла "къатышыу" да тохтагъанды. Андан сора атламда 2.4 ГГц фреканслы телефонла чыкъгъандыла, бу аппаратла талай чолпулу болгъандыла, эмда тауушну узакълыгъына къошхандыла. Бусагъатда сатыуда 5.8 ГГц тутуучу фрекансы болгъан телефонла чыгъадыла, алада байламны узакълыгъы иги танг болады, бир тийрени ичинде тыйгъычсыз сёлешир мадар бередилеющихся в США и Канаде.

DECT телефонла

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: DECT.

Тамал бла талай чыбыкъсыз телефондан къуралгъан тынч системады.1880—1900 МГц фреканслада ишлейди. Ишлеу радиусу 50—300 метрди.

ISDN

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: ISDN.

Телефон байламны агъачын игилерге эмда аны бла бирге бир телефон сызда ауаз сигнал бла бирге билгилени берир ючюн джораланнган системады.

Мобил телефонkf

Мобил телефон

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Мобил телефон.

Адамгъа хар излеген джеринде байлам бла баджаргъан системады. Кёб тамал станция бир-бирлери бла ара коммутаторла бла байланыбдыла, номерни чакъцырсала ара коммутатор номерни табыб, абонентге эм джууукъ тамал станцияны юсю бла чакъырыуну кёчюреди.

Къымылдауну заманында мобил телефон бир тамал станциядан башхагъа байлам юзюлмегенлей кёчюреди.

IP-телефония

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: VoIP.

Ауазны цифралашдырыб эмда къысыб IP-технологияланы тамалында къуралагъан сетлени юсю бла берген технологияды. Сёз ючюн, Интернетни юсю бла. Узакъ аралыкълагъа сёлешиуню багъасын тюшюреди. Алай аманлыгъы сигналны тыйылыууду. 2005 джылдан башлаб энчи программаланы хайырландырыб (сёз ючюн,Skype) IP-телефонияны бек учузлашдыргъандыла.

Дагъыда къарагъыз

Телефония
- Автомат телефон станция (АТС)
- Телефон люк

Джибериуле

Филипп Рейсни «Telephon» (ингил.)
BBC: Белл «Телефонну» къурамагъанды (ингил.)
Средства проводной связи (1914—1945) в «Радиомузее РКК» (орус.)
Early U.S. Telephone Industry Data (ингил.)
1911 Britannica "Telephone" article (ингил.)
Virtual museum of early telephones (ингил.)
The Telephone, 1877 (ингил.)
Modelling Telephone hybrids as 2 x 2 matrices (ингил.)

Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Телефон.

Бу, техниканы юсюнден тамамланмагъан статьяды. Сиз болушургъа боллукъсуз проектге, тюзетиб эм информация къошуб бу статьягъа.