Американы Бирлешген Штатлары

Американы Бирлешген Штатлары (ингил. United States of America) — Шимал Америка континентде орналгъан кърал. Дунияда уллулугъу бла тёртюнчю орунну территориясы бла (9 518 900 км²) эмда ючюнчю орунну халкъыны саны бла (304 млн. адам) алады. Ара шахары — Вашингтон.^[1]

ингил. United States of America

АБШ-ны байрагъы

АБШ-ны уллу мухуру


Девиз	In God We Trust («Къудайгъа ышанабыз»)
Гимн	The Star-Spangled Banner («Джулдузла себилген байракъ»)

Административ билги
Оноу формасы	Президент республика
Президент	Дональд Трамп
Вице-президент	Джей Ди Вэнс
Келечелени палатаны башчысы	Майк Джонсон
Баш судну председатели	Джон Робертс
Тил(лер)и	Де-факто ингилиз тил, де-юре официал тил джокъду
Ара шахары	Вашингтон 38.883333, -77.01666738°53′ N 77°01′ W / 38.883333° N 77.016667° W ^(G) ^(O)

География билги
Уллу шахар(лар)ы	Нью-Йорк, Лос-Анджелес, Чикаго, Лас-Вегас, Майами, Даллас, Сан-Франциско, Сан-Диего, Бостон, Хьюстон, Филадельфия, Сиэтл, Детройт, Денвер, Финикс
Бютеу территориясы	9 518 900 км² (дунияда 4-чю)
Сууну юсю	6.76 %
Сагъат бёлгеси	-5…-10

Тарих билги
Эркинлиги	4 июль 1776

Демография билги
Бютеу халкъы (2023)	334,914,895 адам (дунияда 3-чю)
Къалынлыгъы	31 адам/км²

Экономика билги
БИП (номинал) (2024)	$ $29.167 триллион (1-чи)
БИП (ном.) адам башына (2024)	$ $86 601 (6)
ААИ (2022)	0.927 (бек мийик) (20)
Валютасы	АБШ-ны доллары (USD,код 840)

Башха билги
ISO 3166-1 коду	US
Домен(лер)и	.us, .mil, .gov
Телефон коду	+1

Географиясы

Бирлешген штатла шималда Канада бла чеклешедиле, къыбылада — Мексика бла, дагъыда Россия бла тенгиз бла чеклери барды. Кюнбатышда Шош океан бла джууладыла эмда кюнчыгъышда — Атлантика океан бла. Кърал 50 штатха эмда федерал административ бёлюм (District of Columbia) Колумбиягъа бёлюнеди. АБШ-гъа талай айрымкан территория бойсунубду. АБШ-де джашагъанлагъа американлыла дейдиле, АБШ-ны кесинде огъуна Америка деб къоядыла.

Климаты

АБШ-ны территориясыны кёбюсю (АБШ-ны шимал эм орта кесеги) орта климат бёлгеде орналады. Къыбыла кесегинде субтропиклик климатды, Гавайиде, Флориданы къыбыла кесегинде эмда Техасны эм къыбыла кесеги тропик климатда турадыла. Алясканы шимал кесеги полюслукъ бёлгеге киреди, башха джанында уа субарктикалыкъ климаты барды. Калифорнияны суу джагъасы районлада джерле арасы тенгиз климаты барды.

АБШ-гъа этилген Кёппенни климат схемасы.

Рельефы

АБШ-ны баш территориясында Атлантик тёбен джерледен кюнбатышгъа шималдан къыбылагъа Аппалачи тау система созулады. Аладан сора Орта тюз джерле джайыладыла (200—500 м океандан мийиклик), Уллу тюз джер плато (600—1500 м). Къралны кёбюсю кюнбатыш кесеги Кордильера тау система бла алынды.

Тарихи

Американы Бирлешген Штатлары 1776 джыл, 13 британ колония бирлешиб, бойсунмазлыкъларын баямлагъанларында къуралгъанды. Бойсунмазлыкъ ючюн къазауат 1783 джылгъа дери баргъанды, колонистлени (американлыланы) хорламлары бла бошалгъанды. 1787 джыл АБШ-ни Конституциясы къабыл этилиннгенди, 1791 джыл а уа — хакъланы юсюнден Билль алынады. 1860-чы джыллада шимал, индустриялы штатла бла къыбыла къул тутхан штатланы араларында 4 джыллыкъ граждан къазауат баргъанды. Шимал штатланы хорламлары себебли, кърал бёлюнмегенди эмда бютёу къралда къул тутуу къурутулгъанды. Биринчи дуния къазауатдан сора Бирлешген штатла изоляционизмни къойгъандыла, тири роль ойнаб башлагъандыла дуния политикада. 1945 джыл АБШ Экинчи дуния къазауатдан биринчи атом бомбалы кърал болуб чыкъгъанды эмда Совет союз бла, 1980-чи джылланы аягъына дери баргъан, глобал къаджау сюелиуге киргенди.

Бюгюнлюкде АБШ дунияда эм уллу экономикасыды ($14,2 трлн), эм къарыулу сауутлу кючлери болгъан къралды. БМО-ну Къоркъуусузлукъну Кенгешини дайым члениди, Шимал Атлантика альянсны (НАТО) къурагъан къралды.

Халкъы

АБШ-ны кёбюсю адам саны Европадан (Уллу Британиядан, Германиядан, Польшадан, Ирландиядан, Италиядан) эмда Африкадан (Кюнбатыш Африкадан) кёчгенлени туудукъларылла.

Шахарлары

АБШ-ны халкъыны тергеу Бюросуну белгилегенине кёре американлыланы 82 % шахарлада джашайды, аладан джартысы къыркъ мингден аслам адамы болгъан шахарлада. АБШ-де 100 мингден аслам адамы болгъан 314 шахар барды, аладан 10 шахар 1 млн аслам адам саны бла эмда 4 шахар 2 млн аслам адам саны барды (Нью-Йорк, Лос-Анджелес, Чикаго эм Хьюстон).

**АБШ-ны эм уллу шахарлары (2020 джылда)**
№	Аты	Штат	Адам саны
1	Нью-Йорк	Нью-Йорк	8,804,190
2	Лос-Анджелес	Калифорния	3,898,747
3	Чикаго	Иллинойс	2,746,388
4	Хьюстон	Техас	2,304,580
5	Финикс	Аризона	1,608,139
6	Филадельфия	Пенсильвания	1,603,797
7	Сан-Антонио	Техас	1,434,625
8	Сан-Диего	Калифорния	1,386,932
9	Даллас	Техас	1,304,379
10	Сан-Хосе	Калифорния	1,013,240
11	Остин	Техас	961,855
12	Джэксонвилл	Флорида	949,611
13	Форт-Уэрт	Техас	918,915
14	Колумбус	Огайо	905,748
15	Индианаполис	Индиана	887,642
16	Шарлотт	Шимал Каролина	874,579
17	Сан-Франциско	Калифорния	873,965
18	Сиэтл	Вашингтон	737,015
19	Денвер	Колорадо	715,522
20	Вашингтон	Колумбия округ	689,545

Политикасы

Административ бёлюннгени

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: АБШ-ны административ бёлюнюую.

Американ Бирлешген Штатлары 50 штатладан, бир федеральный округ Колумбия эмда босунулгъан территория бла къуралады.

АБШ-ны штатларыны тизмеси:

Экономикасы

Сурат галерея

Дагъыда къара

АБШ-ны административ бёлюнюую

Белгиле

↑ Атлас мира: Максимально подробная информация / Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов. — Москва: АСТ, 2017. — С. 78. — 96 с. — ISBN 978-5-17-10261-4.

Викигёзенде (Wikimedia Commons) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Американы Бирлешген Штатлары.

Бу, АБШ-ны юсюнден тамамланмагъан статьяды. Бу статьяны тюзетиб эмда информация къошуб, проектге болушургъа боллукъсуз.

[1] Атлас мира: Максимально подробная информация / Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов. — Москва: АСТ, 2017. — С. 78. — 96 с. — ISBN 978-5-17-10261-4.

[1]