Черкесск
Черке́сск — Россияда шахарды, Къарачай-Черкес Республиканы ара шахарады.
| Черкесск орус. Черкесск | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Координатлары: | |||
| Тенгизден мийиклиги: | 900 метр т. м. | ||
| Сагъат бёлгеси: | UTC+3, UTC+4 джай | ||
| Къралы: |  Россия
| ||
| Федерацияны субъекти: |  Къарачай-Черкесия
| ||
| Шахар бёлгеси: | Черкесск шахар бёлге | ||
| Къуралгъанды: | 1804 джыл | ||
| Шахар болгъанды: | 1931 джыл | ||
Картада кёрюнюмю:
|
|||
| Халкъыны саны: | ▲ 121 439[1] (2010) | ||
| Миллет къурамы: | оруслула, къарачайлыла, черкеслиле, абазалыла, ногъайлыла, украинлиле эм башхала | ||
| Дин къурамы: | муслиманла, христианла | ||
| Статусу: | Шахар | ||
| Башчысы: | Лайпанов Расул Хамитбиевич | ||
| Телефон коду: | +7 8782 | ||
| Почта индекси: | 3690xx | ||
| Автомобиль коду: | 09 | ||
тюрлендириу  |
|||
.png)
Кавказ тауланы этеклеринде, Къобан сууну онг джагъасында орналгъанды.
Тарихи
тюзетXIX ёмюр
тюзет1804 джыл 4-чю Хопёр полкну къазакълары бла, Къобан чек сызда аскер бетджан кибик къуралгъанды. Алайда 1790 джыл орус аскерле Германны башчылыгъы бла Батал-Пашаны башчылыгъында 40 минглик тюрк аскерлени къаушатхандыла.
1825 джылны къачында редутдан узакъ болмай Ставрополь губерниядан къазакъла стансеге тамал саладыла, атында да Баталпашинская атайдыла (къарачайча Пашинка ат джюрюгенди), джерлешим хорлагъанны тюл. хорланнганны аты бла аталгъаны бек сейирди.
1880 джылда Баталпашинская стансе уездни аралыгъы болады, 1886 джылдан башлаб а уа бёлюмге аралыкъ этедиле. Станседе мюрзеу сатыу айныйды, агъаз санагъатла къураладыла.
XX ёмюр
тюзет1918 джыл Баталпашинскаяны инарал Шкуро кючлейди. Станицаны къолгъа алгъандан сора ол мобилизация баямлайды. 1919 джылны 5-чи январында Шкурону аскерлери Нарсананы кючлейдиле, анда техника бла усталаны джыйыб, Шкуро Баталпашинскаяда Акъ аскерге кереклени чыгъарыуну башлайды. Деникинчилени къолларында Къарачай бла Черкес 1920 джылны джазына дери къаладыла. [2].
1922 джылдан башлаб стансе Къарачай-Черкес автоном областха аралыкъ болады. Область эки юлешиннгенинден сора, 1926 джылдан башлаб — центр Черкес миллет округга, 1928 - 1957 джыллада уа — Черкес автоном областха аралыкъ этеди.
1931 джыл стансе шахар статусну алыб Баталпашинск атха ие болады.
1934 джыл Баталпашинск Сули́мов атны алады, ол заманда РСФСР-ни Совнаркомуну председатели Д. Е. Сулимовха аталыб. 1937 джылда Сулимовну тутадыла эмда ёлтюредиле, андан сора шахаргъа ол заманда СССР-ни ич ишлерини наркомуну аты бла Ежово-Черкесск ат бериледи, 1939 джыл Н. И. Ежов да туталыда, ол заманда шахарны атындан аны тукъумун къоратыб, бусагъатдагъы атын къоядыла.
1957 джыл къарачайлыла кёчкюнчюлюкден къайтхандан сора, алгъыннгы Къарачай автоном область бла Черкес автоном областны джерлеринде джангыдан Къарачай-Черкес автоном область къуралады, Черкесск да аннга аралыкъ болады. 1991 джылдан бери уа Къарачай-Черкес Республика ара шахарыды.
Халкъы
тюзет2010 джылда баргъан бютеуроссия тергеуге кёре, Черкесскеде 121, 4 минг адам джашайды [1].
| Джашагъанланы саны, адам | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | 2009 джылны январына[3] |
2010 джылны январына [4] |
2010[1] |
| 19 355 | 28 645 | 41 709 | 67 186 | 90 833 | 113 060 | 116 244 | 116 733 | 116 455 | 121 439 |
Миллет къурамы:
| Миллет | 2002 джыл, адам[5] | 2010 джыл, адам[6] |
|---|---|---|
| оруслула | 64 530 (55,5 %) | ▲69 785 (54,7 %) |
| къарачайлыла | 16 011 (13,8 %) | ▲20 954 (16,4 %) |
| черкеслиле | 14 672 (12,6 %) | ▲16 836 (13,2 %) |
| абазалыла | 9 473 (8,1 %) | ▲10 505 (8,2 %) |
| ногъайлыла | 1 755 (1,5 %) | ▲1 872 (1,5 %) |
| украинлиле | 1 520 (1,3 %) | билги джокъ |
| тегейлиле | 702 (0,6 %) | билги джокъ |
| греклиле | 470 (0,4 %) | билги джокъ |
| башха миллетле | 7 111 (6,1 %) | ▲7 592 (6,0 %) |
Шахарда 80 миллетни келечиси джашайды.
Экономикасы
тюзет- Химия производство объединение
- Заводла:
- сууукълатыучу мешиналаны заводу
- резин-техника затланы заводу
- гитче-вольт аппаратураны заводу
- цемент завод
- Derways автомобиль завод
Белгиле
тюзет- ↑ 1,0 1,1 1,2 Предварительные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года. Численность населения районов и городских населённых пунктов субъектов Российской Федерации
- ↑ Н. Князева. В такой войне не бывает героев // День республики, № 177 от 25.09.2008.
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1.01.2009 г.
- ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1.01.2010 г.
- ↑ Этнокавказ. Национальный состав КЧР по переписям 1926—2002
- ↑ Статкомитет КЧР