Ногъайлыла

Ногъайлыла Ногай
Миллетни саны
Миллетни бютеулей саны	95 000
Джашагъан джерлери
Россия:  90 666 (2002 дж. бютеуроссия тергеу) Дагъыстан: 38 168 Ставрополь край: 20 680 Къарачай-Черкесия: 14 873 Астрахань область: 4 570 Чечен: 3 572 Ханты-Манси автоном округ: 2 502 Ямал-Ненец автоном округ: 1 708
Башха билгиле
Тиллери	ногъай тил
Динлери	Ислам
Джууукъ миллетле	къазахлыла, къаракъалпакълыла Алтай юйюр Тюрк къауум Къыпчакъ тюбкъауум

Ногъайлыла (кеси атлары ногайлар — [ногъайлар] деб окъулады) — тюрк халкъды. Тюрк тиллени къыпчакъ къауумуна кирген ногъай тилде сёлешедиле. Этника эмда лингвистика джанындан эм джууукъ къазахлыла бла къаракъалпакълыла саналадыла. Адам саны 95 минг чакълы бир болады, аланы 90 мингинден асламы Россияда джашайды (2002).

Этногенез

Ногъайлыла, XV ёмюрде Итил, Эмба эмда Иртыш сууланы арасындагъы тюзледе къыпчакъла бла огъузланы монгол къауум мангутла бла къатышханындан къуралгъандыла. Атлары XIII ёмюрде Алтын Ордада белгили аскер башчы Ногъайдан келеди. Ногъай къралны тамалын салгъан Эдигей болгъанды.

Ногъайлыла къыргъыз къауумланы ичинде да тюбейдиле, сёз ючюн, эпосда Манасны къарт атасы Ногъай болгъанды.

Антропология

Антропология джанындан, ногъайлыла уллу монголоид раса бла уллу европеоид расаланы арасында кёчюу гитче къыбыла-сибирь расагъа киредиле. Сёз ючюн, къобан ногъайлыланы, джерли кавказ халкъла бла къатышханлары себебли европеид сыфатла кёбюрек тюбейдиле.

Джашагъан джерлери

Аллындан ногъайлыла Къара тенгизден Арал тенгизге дери джайылгъан тюзледе джашагъандыла. Бусагъатда асламысы Шимал Кавказда джашайды — Дагъыстанда (Ногъай, Тарум, Кизляр эмда Бабаюрт районларында), Ставрополь крайда (Нефтекумск район), Карачай-Черкесияда (Къарачай-Черкесияны Ногъай району), Астрахань областда эм Чеченде.

Россияны тышында ногъайлыла Тюрк бла Румынияда джашайдыла. Бусагъатдагъы Орта Азияны джеринде къалгъан ногъайлыла къазахлыла бла къаракъалпакълыланы ичинде эригендиле, энчи халкъ кибик къаралмайдыла.

Къарачай-Черкесияда миллет ногъай районну къуралыууну юсюнден оноу 2005 джылны джайында алыннганды. Аны мюкюл этген референдум 2006 джылны 8-чи октябрында бардырырлгъанды. Район, 2007 джылны 17-чи октябрында къуралгъынды. Ногъай районну джери 187 кв. км, неда Къарачай-Черкесияни территориясыны 1,3 % чакълы бири болады. Къарачай-Черкес Республикада ногъайлыла субъекткъурагъан халкъланы биридиле.

Динлери

Ногъайлыла суннит муслиманладыла, ханафит масхабны тутадыла.

Кийимлери

Ногъайлыла асламысы бла кавказлы халкъланы кийимлерине кёчгендиле.

Джибериуле

• Ногъай информацион сервер
• Ногъайлыланы тарихлерини юсюнден
• Ногъайлыланы ийнанчлары
• Ногъайлыла

Белгиле

Бу, тамамланмагъан статьяды. Сиз болушургъа боллукъсуз проектге, тюзетиб эм информация къошуб бу статьягъа.