Черкеслиле
Адыгэхэр

Черкеслилени Шимал Кавказда джашагъан джерлери
Миллетни саны
Миллетни бютеулей саны ~ 5 млн
Джашагъан джерлери
Тюрк 2,5 — 3 млн[1][2]

Россия 712 000[3]
Иордания 120 000[4] (багъа бериу)
Сирия 70 000 [5]
Европа бирлик 50 000 (багъа бериу)
Ирак 5 000 (багъа бериу)
Американы Бирлешген Штатлары 15 000[1] (багъа бериу)
Мисир 7 000 (багъа бериу)
Израиль 4 000[4] (багъа бериу)
Ливан 1 000 (багъа бериу)
Австралия 1 000 (багъа бериу)
Швеция 600 (багъа бериу)
Германия ~ 40 000 (багъа бериу)
Польша 100 (багъа бериу)

Башха билгиле
Тиллери черкес тил
Расалары европеоид раса
Динлери ислам (суннитле) эм православие[6]
Джууукъ миллетле хачыпсылыла, абазалыла, убыхла.
Къуралгъанлары зихледен, меотладан, керкетледен.
Археология культуралары майкоп культура, меот культура

Черкеслилекъабартылылагъа, черкеслилеге[7], убыхлагъа, адыгейлилеге эм шапсыгълагъа бёлюннген миллетни орта атыды. Кеслерини тиллеринде атлары — адыгэ (бирлик санда), адыгэхэр (кёблюк санда).

Санлары эм диаспоралары тюзет

2002 джылгъы санаугъа кёре черкеслилени Россия Федерацияда бютеулей санлары 712 мин адам бола кетеди, ала кёб санда къралны алты субъектинде джашайдыла: Адыгеяда, Къабарты-Малкъарда, Къарачай-Черкесияда, Краснодар крайда, Шимал Тегейде, Ставрополь крайда.

Тыш къраллада эм уллу черкес диаспора Тюркдеди, бир-бир багъа бериулеге кёре Тюркдеги диаспораны саны 2,5 млн-дан 3 млн адамгъа дери джетеди[1]. Израилдеги черкес диаспора 4 минг адам чакълы бир барды. Дагъыда Сирияда, Мисирде, Иорданияда черкес диаспорала бардыла, андан сора да черкеслиле Европаны къралларында, АБШ-да эм Джууукъ Кюнчыгъышны башха къралларында да джашайдыла, алай а бу къралланы кёбюсюню статистикалары черкес диаспораны саныны юсюнден тюз билгиле бермейдиле. Сириядагъы черкеслилени саны бир багъа бериуге кёре — 80 минг адам чакълы бирди[8].

Бираз черкесли БКъБ-ни къралларында да джашайды, сёз ючюн, Къазахстанда.

Черкеслилени бусагъатдагъы тиллери тюзет

Бусагъатха дери черкес тилни эки литература диалекти сакъланнганды: шималкавказ тил юйюрню хачыпсы-черкес къауумуна кирген адыгей эм къабарты-черкес тилле.

Черкеслилени кёбюсю экитиллиди, ана тиллеринден сора да джашагъан джерлерини кърал тилин биледиле: Россияда — орус тилни, Тюркде — тюрк тилни, д. а. к.

Черкеслилени этнонимлери тюзет

Антиклик замандан башлаб, черкеслилени ата-бабалары тюрлю-тюрлю атла бла (этнонимле бла) танылгъандыла, аланы ичинде: зихле, меотла, синдле, дандарийле, досхла, керкетле, касогла, каскала эм башхала.

XIII ёмюрден башлаб, башха атланы орнуна «черкес» деген экзоэтноним келеди[9].

Бусагъатдагъы этнонимлери тюзет

Бусагъат заманда черкес субэтносланы белгилеген быллай атла джюрюйдюле:

Адыгейлилени санына дагъыда бу субэтнонимлени къошадыла: абадзехле, адамийле, бесленейле, бжедугла, егерукайла, мамхеглемахошлагемиргеуле (кIэмгуй), натухайла, шапсыгъла (аланы ичинде — хакучла), хатукайлахегайкла, жанейле (жанэ), гуайеле, чебсинле (цопсынэ), адалеле.

Этногенезлери тюзет

Черкеслилени ата-бабалары — зихле, меотла, керкетле эм башхала бизни эрагъа дери VI ёмюрден башлаб тарихге чыкъгъандыла[10], буруннгу грек тарихчиле бла суратланнгандыла, аланы культураларыны кёче барыуун а уа майкоп, дольмен, меот эм башха археология культураланы эсгертмелери керти этиб чыгъарадыла.

Белгиле тюзет

   Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Черкеслиле.