Тюрк

Тюрк, толу официал аты Тюрк Республика (тюр. Türkiye Cumhuriyeti, Türkiye) — Азияда эм Европаны бир кесегинде орналгъан къралды. 1920-чы джылланы аллынды Осман империя чачылгъандан сора, кёбюсюне тюрк миллет джашагъан территорияда къуралгъанды. Территориясыны асламысы, Анатолия (Гитче Азия) джарымайрымканда, Къара бла Джерле арасы тингизлени араларында орналыбды.

Тюрк Республика

Türkiye Cumhuriyeti


Девиз	Yurtta sulh, cihanda sulh (къар. "Къралда мамырлыкъ, сау дунияда мамырлыкъ")
Гимн	İstiklâl Marşı

Административ билги
Оноу формасы	республика
Президент	Реджеб Таййиб Эрдоган
Тил(лер)и	Тюрк тил
Ара шахары	Анкара

География билги
Уллу шахар(лар)ы	Истанбул, Анкара, Измир
Бютеу территориясы	783 562 км² (дунияда 37-чи)
Сууну юсю	1,3 %
Сагъат бёлгеси	UTC +2

Тарих билги
Эркинлиги	1923 октябрь 29

Демография билги
Бютеу халкъы (2005)	77,695,904 адам (дунияда 17-чи)
Къалынлыгъы	101 адам/км²

Экономика билги
БИП (номинал) (2014)	$ 806.108 млрд.^[1] (18-чи)
БИП (ном.) адам башына	$ 10,482^[2]
Валютасы	тюрк лира (TRY, TL)

Башха билги
Домен(лер)и	.tr
Телефон коду	+90

Кызытсе Турций 1923 ийыште икымше тӱнямбал сарыште сеҥалтмек, турко калыкым вашталтыме деч вара монархийым шӧраш, Изи Азийыште да турций калыкле кугыжанышын кундемыштыже ыштымышт годым 1923 ийыште лийын. Империйын центрже лияш тӱҥалме деч ончыч тиде регион историй шуйналтме деч ончыч акрет годсо кугыжаныш-Влакын: Хеттийысе кугыжанышын, Ассийын, Урортын, Армийжын, Византинже Да Иберийын), Персийышт, Римын, Рим да тулеч Молат.

Индустриал эл динамике могырым вияҥше экономикан. Кугыт калыкын шӱмжылан налме моштымыжым (ППС) паритет почеш-19 610 доллар талукышто (2014). 2014 ийыште Турций КОРПО номинал дене 8066 шоргыктен долгр.; ППСИ-1508 кужо.; калыкын шӱм — кылжылан номинал кугыт дене-10 482 доллар талукышто 10 482 доллар.

Йыжъеҥ 1952 ий гыч, 1949 ий 1949 ийысе Евросоюз членан, тыгак официальный кандидат Евросоюз членыш.

Экономике

Элысе экономикыште промышленность пайым 28 %, ял озанлыкыште 28 %, ял озанлыкыште — 15 %, чоҥымо — 6%, суаплык сфер — 51%.

2018 ийлан Турций тӱняште экономике вий шотышто 18-ше верым налеш.

2010 ий 1 январь гыч тыге у турко лира (TRY, YTL), 100 чывылан тӧр (Ykr) пого гыч кораҥыт да турко лира (TL) шыҥен пура. Тошто окса 2009 ий 31 декабрь марте тӱлаш пижын. Купюрым вашталташ Элын Рӱдӧ банкыштыже Zirat Zirat, пытартыш 10 ий марте, окса ананий пытыме деч ончыч веле лийын.

2022 ий 1 июль гыч Турцийыште пашадарым тӱлымӧ эн изи кугытшо 6471,86 ден 5500,35 лр (уке) (€301,63). 2023 ий 1 январь гыч Турцийыште пашадарым тӱлымӧ эн изи кугытшо (€499,31 да 8506,80 турко лир (уке) (€424,41).

Промышленность

Йӧнозанлык производствын чумыр кугытыштыже тыгак обрабатыватлыше промышленность (84 %, тидын шотыштак чоҥымаш) уло. Вияҥдыме текст, коваште, кочкышлык, химетике, энергетике отрасльике, металлургий, автомобильике, автомобиль сатум ыштен лукмаш да йӧндарымаш. Динамике кушкын шогышо отрасльлан туризм шотлалтеш. Утларак динамик отрасль-влак кокла гыч автомобиль йӧн дене ойыраш лиеш (+9,6% 2005) да химий промышленностьышто (+7,2% 2005).

Тарваныдымаш

Вер гыч верыш кусараш лийдыме секторлан 19,5 % В) 19,5% В 1,6 кульм (12,5 морд гыч). Йотэл влаклан вер гыч верыш кусараш лийдыме лийшаш улмаш $2023 ий тӱҥалтышлан 2,64 мордва.тарваныдыме ак 95000 деч тӱҥалеш. Тугай ак-влакым йотэл граждан-влак деч кӱкшын йодыныт. Утларак кӱкшӧ сортан йодмаш 221% Российыште мобилизацийым увертарымек, лийын.

Транспорт

Элыште эл кӧргыштӧ тӱнямбал кӱкшытыштат пашам ыштыше авиакомпий уло. Турист — влакын шуко улмыштлан кӧра, Турцийыште мер транспортын вияҥ толмо системыже-автобус вапш да метро (1996 ий гыч). Тыгак икмыняр порт уло, кӱртньыгорно вапш (тидын шотыштак ик вашкыл да нефть газпуч сети) уло.