Словен тил

Словен тил slovenski jezik, slovenščina
Къралла:	Словения, Австрия, Италия, Маджар, Хорватия
Официал статусу:	Словения, Европа бирлик
Бютеу сёлешгенле:	2,2 млн
Джазыу системасы:	Латиница (словен алфавит)
Категориясы:	Индоевропа тилле
Генетика классификациясы
— Индоевропа тилле 0— Славян тилле 00— Къыбыла-славян тилле 000— Кюнбатыш къауум
Тил кодлары
ISO 639-1	sl
ISO 639-2	slv
Википедияда
Бёлюмю:	sl.wikipedia.org
Слоганы:	Prosta enciklopedija
тюрлендириу

Словен тил (словен. slovenski jezik, slovenščina) — къыбыла-славян тиллени кюнбатыш къауумуна кирген тилди. Сёлешгенлени саны 2 миллион чакълы барды. Аланы асламысы Словенияда джашайды. Словен тил лужиц тилледен сора экили санны сакълагъан джангыз славян адабият тилди. Словен тилни кесини аты (словак тилдеча) «славян тил» магъананы тутады (тенглешдир: эс.-слав. словѣньскъ)

Тарихи

Словен диалектни биринчи джазма юлгюсюне «Брижин (Фрейзинген) юзюклени» (словен. Brižinski spomeniki) санайдыла.Ала 972 бла 1093 джылланы арасында джазылгъандыла. Бу дин текст латиницада джазылгъанды. Славян тилледе сакъланнга эм эски джазмаланы бириди бу.

Словен адабият тилни XVI ёмюрде къуралыуу реформаторла Примож Трубарны (1508—1586), Адам Бохорични (1520—1598) эм Юрий Далматинни (1547—1589) атлары бла байламлыды. Ол заманда бусагъатдагъы Словения Сыйлы Рим империяны, Австрия империяны эм Австрия-Маджарны кесеги болгъанды, ол къраллада немец тил башчылыкъ этген къауумну тили болгъанды, словенча къара халкъ сёлешгенди.

Брижин (Фрейзинген) юзюкледен бет

Матия Майер: «Иллирий сёзлеуню айныууну джорукълары»

Немец тил словен тилге уллу этки этгенди, ол себебден бусагъатдагъы сёлешилген словен тилде кёб германизм барды. Сёз ючюн, словенча тамырлы blazina (джастыкъ) деген сёз бла бирге австрий-немец Polster («поуштер» деб айтылады, [poʊʃtər]) сёз да хайырланады. Аны кибик, солвен тилде славян тамырлы izvijač (бургъуч/отвертка) сёз бла бирге šrauf’ncigr (айтылгаъны «шрауфнцигр», [ʃraʊfəntsɪgər], нем. Schraubenzieher) сёз джюрюйдю. 1920 джылгъа дери белгили словен алимлени асламысы кеси тиллеринде джазмагъандыла, ол заманда лингва-франка болгъан немец тилде джазгъандыла кёбюсюне.

XVIII ёмюрдe адабият тилни тамалы долень диалектледен шималгъа, Люблянагъа тая башлайды. Алайы долень эмда горень диалектлени арасында орта орун алгъанды. Бусагъатдагъы словен тилни долень консонантизми бла горень вокализми барды дерге боллукъду.

Иллиризм эмда панславизм серб-хорват, чех эмда орус тилледен алыныулагъа себеб болгъанды.

1850 джыллада словен адабият тилни къуралыуу бошалады. Адабият тилни къуралыууна эмда айныууна кесини адабият чыгъармачылыгъы бла католик епископ Антоний Мартин Сломшек уллу юлюш къошханды.

Джазмасы

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Словен алфавит.

Бохоричица

Глаголица бла кириллицаны хайырландырыуда аз юлгю барды, асламысы бла словен тилде латиницаны хайырланнгандыла, алай а анда [ʒ], [ʃ] эмда [tʃ] ючюн белги болмагъанды. Бу проблемагъа, заманына кёре, тюрлю-тюрлю оноу этгендиле.

Реформацияны заманындан башлаб 1850 джыллагъа дери асламысы бла «бохоричица» хайырланнганды (Адам Бохорини аты бла аталгъанды, бу система латин S харифни эки формасын эки башха таууш белгилеуде хайырланады, эмда шууулдауукъланы белгилеуде эки харифни салгъанды (s [с], ſ [ц], z [з], sh [ш], ſh [ч], zh [ж]). Бу системаны джетишмегени [з]/[с], [ж]/[ш] харифлени сёзню аллында, уллу харифден башланса, бир-биринден айырыр мадар болмагъаныды (гитче s/ſ литераланы уллусу S болады). Бохорчица бла джазгъан джазыучуладан эм ахыр белгили поэт Франце Прешернди (1800—1849).

Дайнчица

Метелчица

XVIII ёмюрню биринчи джарымында «дайнчица» (Петр Дайнкону аты бла, 1787—1873) эмда «метелчица» (Франц Метелкону аты бла, 1779—1860) атлы эки система чыгъады, алада латиницада джетишмеген белгиле кириллицадан алынадыла — [ʃ], [tʃ] эм [ʒ] .
XIX ёмюрню арасында бусагъатха дери модификация этилген (Ć бла Đ харифле къоратылгъан) Людевит Гайны хорват алфавити («гаица») хайырланады. Бусагъатдагъы словен алфавитде 25 хариф (Q, W, X, Y харифлени къошмай, алай а — Č, Š, Ž харифлени къошуб) эмда дараджасы харифге тенг этилген юч диграф — DŽ, LJ, NJ — барды.

Словен тилни вариантлары

Сёзлеуле

Диалект къауумла

Словен тил бирикмеген тилледенди. Аны 40 диалектден асламысы барды, ала 8 къауумгъа юлешинедиле: корош, тенгиз, ровтар, горень, долень, штайер, паннон эмда кочев (алгъын немецле джашагъан Кочевье шахарда джашагъанланы джангы къатыш къаууму).

Бир къауум диалектледе эки къауумну да халлары барды, сёз ючюн, корш эм горень къауумну (Австрияны къыбыласында, Кранска-Гораны диалекти), тенгиз эм долень къауумланы (Италияда резьян диалект).

Социал вариантла

Джыйымдыкъ тил (zborni jezik) — школну, театрны адабият тили;
Орта неда китаб-сёлешиу тил (splošno ali knjižnopogovorni jezik) — Словенияны арасында, эмда шахарлада хайырланнган сёлешиу-адабият тил;
Андан диалектлеге кёчюуде регионал сёлешиу тилле.

Словен адабият микротилле

Прекмур-словен тил: бусагъатда джыйымдыкъ тил орнун алгъанды, алай бусагъатда да Маджарда хайырдандырылады (сёз ючюн, Porabje газетде).
Резьян тил Италияда (rozajanski/rozojanski jazek/langäč, rozajanskë/rozojanskë rumuninjë‚ po näs, po našin): кёб тюрлю факторланы себеби бла, резьянлыла бютеу словен норма бла хайырланмагъандыла, ала кеслерини диалектлеринде джазгъандыла.

Джибериуле

Бу, тилни юсюнден тамамланмагъан статьяды. Сиз болушургъа боллукъсуз проектге, тюзетиб эм информация къошуб бу статьягъа.