Италия короллукъ (1805—1814)
Италия короллукъ (ит. Regno d'Italia, неда ит. Regno Italico) — Шимал Италияда I Наполеонну заманларында къуралгъан, Франциягъа бойсуннган къаранчха къралды (17 март 1805 — 11 апрель 1814).
| Италия короллукъ ит. Regno d'Italia Францияны эгеч республикасы | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
.svg)
| |||||||||
| Ара шахары | Милан | ||||||||
| Тил(лер)и | итальянча | ||||||||
| Дини | католиклик | ||||||||
| Валютасы | наполеончу итальян лира | ||||||||
| Парламенти | Сенатны Консультанты | ||||||||
| Кърал оноууну формасы | дуалист монархия | ||||||||
| Династия(лары)сы | Бонапартла | ||||||||
.svg) Король | |||||||||
| - 17 март 1805– 6 апрель 1814 | I Наполеон | ||||||||
| - 17 март 1805 – 11 апрель 1814 | Евгений Богарне | ||||||||
| Тарихи | |||||||||
| - Прокламация | 17 март 1805 | ||||||||
| - Конституцияны алыу | 19 март 1805 | ||||||||
| - I Наполеонну тахтха олтурууу | 23 май 1805 | ||||||||
| - Пресбург мамырлыкъ | 26 декабрь 1805 | ||||||||
| - Минчо сууда сермешиу | 8 февраль 1814 | ||||||||
| - Фонтенблода кесамат | 11 апрель 1814 | ||||||||
| - Париж мамырлыкъ кесамат | 30 май 1814 | ||||||||
.svg){kind=small}
.svg)
Италия короллукъ, 1805-чи джылны 17-чи мартында, I Наполеон президенти болгъан Итальян республикадан къуралгъанды. Джангы къуралгъан Италия Короллукъда Наполеон король тахтха олтуртулгъанды, аны ёге джашы Евгений Богарне уа — вице-король болгъанды. 1805-чи джылны 26-чы майында Наполеон Милан соборда Ломбардияны темир тачы бла тачланнганды[1].
Короллукъну къурамында Ломбардия, Венеция, Модена герцоглукъ, Папачы къралны бир кесеги (Анкона, Римни юрисдикциясында къалыб, артдан Француз империя джанындан аннексия этилгенди), Сардин короллукъну бир кесеги эмда Трентино-Альто-Адидже болгъандыла. 1805-чи джылдан 1809-чу джылгъа дери Италия Короллукъну къурамында Истрия, Далмация эмда Котор болгъандыла. Бу территорияла 1809-чу джылда Иллирия провинцияланы къурамына къошуладыла[2].
Кертиликде короллукъ Француз империягъа бойсуннганды эмда аннга керекли къайнакъланы алыуда, Австрия империя къаршчы плацдармча да хайырланнганды.
I Наполеон тахтдан кетгенинден сора, Евгений Богарне тачланыргъа кюрешгенди, алай а Короллукъну Сенатындагъы оппозиция эмда Миланда къозгъалыу планларын бузгъандыла. Евгений, Миланны кючлеген австриячылагъы берилгенди.
Тарих
тюзетКъуралыу
тюзетБиринчи Француз империяны къуралыундан сора, Наполеон Итальян республиканы Короллукъ этеди[3].1802-чи джылны конституциясында талай закон тюрленеди. Сёз ючюн, бийлик этген династия Бонопартла боладыла. Алай Францияны императору бла Италияны королу башха адамла болургъа кереклиси чертиледи. Ара шахары, алгъыннгы Лангобард короллукъну ара шахары Милан болады. Наполеон бир заманда француз император да, итальян король да болгъанды. Аны ёге джашы Евгений Богарне вице-король болдады, эмда 1807-чи джылда тахтны эндиги королу баямланады.
Наполеонну 1812-чи джылны къазауатында дженгилгени себебли, вице-король Богарне Италиягъа башчылыкъ кеси башына этгенни орнунда болгъанды эмда 1813—1814 джылланы къазуатларында Франция бла бек къаты байламлы болгъанды, алай болса да 1814-чю джылны Париж мамырлыгъына кёре эмда Вена конгрессде къазауатха дери чеклени реставрация оноуу бла Италия короллукъ джокъ этиледи.
Территория
тюзет
Короллукъну болгъан заманында Наполеон аны къурамындан шимал-кюнбатыш Италияны кёбюсюн чагъаргъанды (Пьемонтну, Лигурияны, Парманы) эмда ара бёлгелерин Франция империягъа аннексия этгенди (Флоренция, Папачы кърал).
Италия короллукъну къурамына Шимал Италиядагъы австриячы территорияла киргендиле. 1805-чи джылда Австрия империя Венецияны, Далмация эмда Истрияны Италия короллукъну къурамына берирге зорланады. 1807-чи эмда 1808-чи джылланы арасында Папачы кърал бла Тоскана Франциягъа къошуладыла. Бир къауум секуляризацияны ётген клиса къраллыкъ (Урбино, Анкона, Мачерата провинцияла) Италия Короллукъгъа къошулгъандыла. Австрияны кёзюулю дженгилиуюнден сора Къыбыла Тироль да къошулады. Алай а, Далмация бла Истрия 1809-чу джылда француз Иллирия провинцияланы кесеги боладыла. Итальян королукъну адам саны 1810-чу джылгъа 6 миллион чакълы болгъанды. Эм уллу шахарлары — Милан (столица), Венеция, Анкона, Болонья.
Аскер
тюзетВице-король Короллукъ итальян аскерни башчысы болгъанды. Ол I Наполеонну компанияларына къошулгъанды. Аскерни саны 218 000 тёгерекде болгъанды.
Джаяу аскер:
- Ауур пехота (7 полк)
- Дженгил пехота (4 полк)
- Патчах гвардия (6 батальон)
Атлы аскер:
- Драгунла (2 полк)
- Дженгил кавалерия (4 полк)
- Патчах гвардия (2 эскадрон бла 5 компания)
80 000 итальянлы Наполеон джанлы болуб орус компанияда къазауат этгендиле, алай а аладан къуру 50 000 Италия Короллукъ бла Неаполь Короллукъну аскерлеринде болгъандыла. Асламысы къайтмагъанды[4].
Экономика эмда ич политика
тюзетНаполеон, кесини модернизация политикасын бардыргъанды. 1806-чы джыл бла 1810-чу джылланы арасында Граждан кодексге къошакъгъа башха француз кодексле да киргизилгендиле. Алай бла Короллукъну закону бирча болгъанды. Аны тышында Наполеон дин адамланы онглулукъларны къоратханды. Феодализмни къалгъанлары да джокъ этилгендиле. Зор бла урундуруу эмда къул тутуу джасакъланнганды. Конституция кючлю толтуруучу власты бла белгили болгъанды[5].
Кёб джаны бла Итальян Республика да, Италия Короллукъ да тири айныгъандыла. Алай болса да, кърал Францияны оноуунда болгъанды. Италиянлыла патронаж тюбюнде болгъандыла. Аланы политикалыкъ эмда граждан хакълары чекленнгенлей тургъандыла. 1805-чи джылда Законкъураучу джыйылыу налогланы азайтыргъа таукелленнгени ючюн, ёмюрлюкге чачылгъанды.
Къралны экономикасы Наполеонну экономика политикасыны джолунда баргъаны себебли, континентал системада болгъанды. Ингилиз затла киргизилмегендиле. Башха джаны бла француз товарлагъа льготалы тарифле болгъандыла. Континентал система кетен ёсдрюрюу кибик санагъатлада ишлегенди, сауутха керек болгъан тмери чыгъарыу алай кючлю инджилмегенди. Бютеулей къаралса ол кёзюу заманындагъы итальян буржуазияны айныуунда уллу магъанасы болгъанды.
Наполеонну заманынд Итальян короллукъ Францияны аграр колониясы болгъанды, метрополиясына къайнакъланы — мюрзеуню, дарийни учуз багъасына сатханды, малчылыкъны эмда хазыр промышленность товарланы уа багъа алгъанды. Итальян короллукъну товар киргизую бла чыгъарыууну джарымындан асламысы Франция бла болгъанды. Ингилизни континентал блокадасы (ингилиз товарланы киргизирге джасакълыкъ эмда ингилиз кемелени портлагъа киргизирге къоймау) Итальян короллукъну колониялыкъ товарладан кесгенди — шекер, тютюн, мамукъ, бояула джокъ болгъандыла. Официал халда Италия Короллукъ Франциягъа джасакъ тёлегенди — къралны хайырларыны тёрт этиб бирин, аны тышында хар джыл сайын француз аскерге зор бла адам алыу къралны талкъ этгенди[6].
Литература
тюзет- David G. Chandler. The Campaigns of Napoleon. New York: Simon & Schuster, 1995. ISBN 0-02-523660-1.
- Mario Fratesi. Il Principe e il Papa. L’Appannaggio Beauharnais e lo Stato Pontificio, Editore Comune di Camerata Picena, 2004.
- Тарле Е. В. Экономическая жизнь королевства Италии в царствование Наполеона 1-го // Тарле Е. В. Соч. В 12 тт. Т. 4. — М.: Изд-во АН СССР, 1958. — С. 11-314.
Белгиле
тюзет- ↑ Gregory, Desmond, 1916-. Napoleon's Italy. — Fairleigh Dickinson University Press, 2001. — ISBN 0-8386-3884-8, 978-0-8386-3884-2.
- ↑ Desmond Gregory. Napoleon's Italy: Desmond Gregory. — Fairleigh Dickinson Univ Press, 2001. — 260 б. — ISBN 978-0-8386-3884-2. (Архивйина 2022 шеран 18 декабрь).
- ↑ Statuti Costituzionali del Regno d'Italia (1805 al 1810).
- ↑ Jaques, Tony. Dictionary of battles and sieges a guide to 8,500 battles from antiquity through the twenty-first century. — Greenwood Press, 2007. — ISBN 978-0-313-02799-4, 0-313-02799-4.
- ↑ Napoleon Bonaparte. "The Economy of the Empire in Italy: Instructions from Napoleon to Eugène, Viceroy of Italy," Exploring the European Past: Texts & Images, Second Edition / Timothy E. Gregory. — Mason: Thomson, 2007. — Б. 65—66.
- ↑ Society and Politics in the Age of the Risorgimento / John A. Davis, Paul Ginsborg. — 1991-07-18. — DOI:10.1017/cbo9780511628672