Дуния банк

Дуния банк ингил. World Bank фр. Banque mondiale исп. Banco Mundial нем. Weltbank
Файл:World Bank Logo.svg Дуния банкны белгиси
Къошулгъан къралла	185 кърал
Штаб-фатарыны тургъаны	Вашингтон, АБШ
Президент	Джим Ён Ким
Ишлеген тил	Ингилиз тил
Къуралыуу	27-чи декбарь, 1945
Официал сайты	http://www.worldbank.org/

Дуния банк — айный тургъан къраллагъа болушлукъ этер нюзюр бла къуралгъан халкъла арасы финанс организацияды.

Кесини айныууну процессинде, Дуния банк кёб кере тюрленнгенди, ол себебден Дуния банк деген термин бла тюрлю-тюрлю этаплада башха организациялагъа ат болуб тургъанды.

Аллында Дуния банк деб Экинчи дуния къазауатдан сора Кюнбатыш Европа бла Япониягъа финанс болушлукъ этген Айныу бла реконструкцияны халкъла арасы банкына айтхандыла. Кечирек, 1960 джыл Айныуну халкъла арасы ассоциациясы къуралгъанды, ол банктны политикасы бла байламлы функцияларыны бир бёлегин кесине алады.

Бусагъатда Дуния банк деб эки организациягъа айтадыла:

• Айныу бла реконструкцияны халкъла арасы банкы
• Айныуну халкъла арасы ассоциациясы

Башха заманда алагъа дагъыда юч организация къошулады, ала Дуния банкны кечирек чыкъгъан сорууларына джууаблыдала:

• Халкъла арасы финанс корпорация
• Инвестициялагъа гарантиядан кёб джанлы агентство
• Инвестиция дауланы тюзетген халкъла арасы аралыкъ

Бютеу беш организация Дуния банкны Къауумуна киредиле, эмда оракъ атлары Дуния банкнты къауумуду. Кёбюсюне Дуния банк деб Айныу бла реконструкцияны халкъла арасы банкына айтадыла, бусагъатха дери бу банк Дуния банкны ишини кёбюсюн бардырады.

Тарихи

Уллу Британияны келечиси Джон Мейнард Кейнс (онгда) эмда Гарри Декстер Уайт (Harry Dexter White), АБШ-ны келечиси, Бреттон-Вудс конференцияда.

Бреттон-Вудс конференцияда къуралгъан эки уллу финанс организацияланы бириди Дуния банк (олбириа Халкъла Арасы Ачха Фондду). 45 къралдан келечи, аланы ичинде Совет Союзну келечилерида болуб, Экинчи дуния къазауатда зарауатлыкъ кёрген экономикаланы орнуна салыуну сорууларына къарагъандыла.

Совет Союз аллындан Конференцияны ишине кючлю къатышханды, алай а кечирек Халкъла арасы ачха фонд бла Дуния банкны ишине къошулургъа унамагъанды, чурумуда уставына кёре алыннган оноулагъа АБШ-ча бир ауурлугъу болмагъаны болгъанды.

Ал этапларында 1945—1968 дждж Дуния банк кредит бериуню бусагъатдача кючлю бардырмагъанды, кредит алгъанлагъа уллу излемле болгъардыла. Биринчи президентни Джон МакКлойну (John McCloy) тамадалыгъы бла биринчи борч алгъан кърал Франция болгъанды, аннга 250 американ доллар суммада кредит берилгенди. Кредит бериуню баш шарты уа — коалиция правительствогъа коммунислени къошулмауу болгъанды. Эки башха кредит излеген кърал болушлукъ алалмагъандыла (Польша бла Чили) . Андан башлаб Дуния банк Кюнбатыш Европаны къралларына кредит бериуню къызыуландыргъанды. Ол заманлада Экинчи дуния къазауатдан сора чачылгъан экономика Маршаллны планы бла джангыдан джан ала башлагъанды, бу планны финансландыргъан асламысы бла Дуния банкны юсю бла баргъанды.

1968—1980 джыллада Дуния банкны баш иши айный тургъан къралла болушлукъ болгъанды. Берилген кредитлени ёлчеми бла структуралары тюрленнгенди, ала энди къралгъа бериб къоймай экономиканы айры санагъатларындан башлаб социал соруулагъа дери кредитлендиргендиле. Ол кёзюуде тамадалыкъ этген Роберт Макнамара банкны ишине технократ оноу этиу стилни келтиргенди (АБШ-ны къоруулау министри бла Форд компанияны президенти болгъаны себебли опытыда болгъанды). Макнамара борч излеген къраллагъа кредитни бериуню джангы системасын къурайды, кредитни бериуню болджаллары азаядыла. Кредит алыу тынчыракъ болады.

1980 джыл Макнамаранын орнуна Клаузен (A.W. Clausen)АБШ-ны ол замандагъы президенти Рональд Рейганны теджеую бла келеди. Бу кёзюуде кредитле асламысы бла ючюнчю дунияны къралларына берилгендиле. 1980—1989 джыллада кредитлениуню политикасы асламысы бла ючюнчю дунияны экономикаларын кредитледен байламлылыкъларын азайтыр ючюн айнытыу бла байламлы болгъанды. Быллай политика социал соруулагъа кредит бериуню тохтатханды.

1989 джылдан башлаб Дуния банкны политикасы джамагъат организацияланы хыртха уруулары бла иги тюрленнгенди, артыкъсызда бек табигъатны сакълауда. Алай бла берилген кредитлени нюзюр спектри иги талай кенгергенди.

Нюзюрлери бла муратлары

Дуния банкны Вашингтонда штаб-фатары

Дуния банкны ишини баш нюзюрю — бютеу адамла ючюн тохтаусуз глобализацияны джакълау, джарлылыкъны масштабын азайтыу, табигъатха зарансыз экномика ёсюмню къызыу этиу, эмда адамла ючюн джангы мадарла къурау эмда алагъа умут бериудю. Роберт Б. Зеллик, Дуния банкны алгъыннгы президенти

Бусагъатда мингджыллыкъны декларациясына кёре, Дуния банк кесини ишин Мингджыллыкъны айныу нюзюрлерине бургъанды. Ючюнчю мингджыллыкъгъа кёчюу кёзюуде БМО-ну эгидасы бла сегиз нюзюр салыннганды, ол нюзюрлеге джетиу халкъла арасы организацияланы баш мураты болургъа керекди. Бу нюзюрле 2015 джылгъа джетилирге керекдиле, ма ала:

1. джарлылыкъ бла ачлыкъны къоратыу;
2. бютеулей ал башланнган окъууну баджарыу;
3. эркишиле бла тиширыуланы тенгликлерин джакълау эмда тиширыуланы хакълары бла мадарларын кенгертиу;
4. сабий аджалны азайтыу;
5. аналыкъны сакълауну кючлендириу;
6. АИВ/АИДС(ВИЧ/СПИД) бла, малярия бла эмда башха ауруула бла кюрешиу;
7. табигъатны тохтаусуз айныуун баджарыу;
8. айныу нюзюр бла глобал партнерлукъну къурау.

Банкны ишини оноуун джюрютюу

Дуния банкны президенти Джим Ён Ким

Дуния банк акционер джамагъатдыо, акционерлери уа 185 къралды. Къошулгъан къралланы ауазларыны саны, Банкны капиталыны юлюшюне кёре болады, ол юлюш а уа дуния экономикада юлюшге кёре саналады. Бу акционерлеге Оноучуланы кенгеши келечилик этеди, ол баш оноу органды эмда банкны политикасын джюрютеди. Асламысы бла кенгеншге къошулгъан къралланы финансларыны министрлери киредиле. Оноучланы кенгеши кесини джыйылыуларын джылда бир кере, Дуния банкны къауумуну эмда Халкъла Арасы Ачха Фондну Оноучу кенгешлерини l;sqskseeye заманында болады.

Оноучуланы кенгешини джыйылыуларыны арасында ишни 24 толтуруучу директор бардырады, ала штаб-фатарда ишлейдиле. Толтуруучу директорла директорланы Кенгешин къурайдыла, аннга тамадалыкъ Банкны Президенти этеди. Кенгешге 5 эм кёб акциясы болгъан къралладан директор (АБШ, Япония, Германия, Франция эм Уллу Британия) сора 19 толтуруучу директор да къралланы къауумларын келечилик этедиле.

Директорланы кенгеши кесини джыйылыуларын ыйыкъда эки кере этедиле, эмда банкны бютеу ишлерин джюрютюуде оноу этедиле, аны ичинде бютеу кредитлени эмда башха оноуланы бегитедиле. Дуния банкны президенти, (бусагъатда Джим Ён Ким) директорланы Кенгешинде тамадалыкъ этеди, эмда бютеу банкга башчылыкъ этеди. Адет бла Дуния банкны Президенти, банкны эм кёб акциясын тутхан къралдан, АБШ-дан боладып. Президент оноучуланы кенгеши бла беш джыллыкъ болджалгъа сайланады, эмда джангыдан сайланыргъа болады. Беш вице-президент, аланы ичинде юч тамада вице-президент (ингил. Senior Vice-Presidents) эки толтруучу вице-президент (ингил. Executive Vice-Presidents) белгили регионлагъа джууабл боладыла, эмда аны тышындада белгили фунцкциялары барды.

Дуния банкны джюз къралдан артыкъ къралда келечилиги барды, анда 10000 адамдан аслам адам ишлейди.

Дуния банкны Президентлери

Президент	ишлеген заманы
Юджин Мейер (Eugene Meyer)	июнь 1946 — декабрь 1946
Джон Макклой (John Jay McCloy)	март 1947 — июнь 1949
Юджин Р. Блэк (Eugene Robert Black)	июль 1949 — декабрь 1962
Джордж Д. Вудс (George D. Woods)	январь 1963 — март 1968
Роберт С. Макнамара (Robert S. McNamara)	апрель 1968 — июнь 1981
Элден В. Клозен (Alden W. Clausen)	июль 1981 — июнь 1986
Барбер В. Конэбл (Barber B. Conable)	июль 1986 — август 1991
Льюис Т. Престон (Lewis T. Preston)	сентябрь 1991 — май 1995
Джеймс Д. Вулфенсон (James David Wolfensohn)	июнь 1995 — май 2005
Пол Вулфовиц (Paul Wolfowitz)	июнь 2005 — июнь 2007
Роберт Зеллик (Robert Zoellick)	июнь 2007 — июнь 2012
Джим Ён Ким (Jim Yong Kim)	1 июль 2012 башлаб

Членлик

Дуния банкге кириуню баш шарты Халкъла Арасы Ачха Фондну члени болууду, ол демек, хар РАХАБ-ны члени Халкъла арасы ачха фонду членида болургъа керекди. Реконструкция бла айныуну халкъла арасы банкыны (РАХАБ) члени болмагъан кърал Дуния банкнты къауумуну башха организациясына кирир мадары джокъду.

Реконструкция бла айныуну халкъла арасы банкына 185 кърал киреди. Ахыр члени (18 январь 2007 джыл) Черногория болгъанды. Уставына кёре хар къралны устав капиталында белгили бир квотасы болады, ол квотагъа кёре оноу алыудада ауазла бериледиле. 2006 джылгъа кёре ауазла былай юлешиннгендиле:

Кърал Юлюшю, % АБШ 16,39 Япония 7,86 Германия 4,49 Франция 4,30 Уллу Британия 4,30 Къытай 2,78 Индия 2,78 Италия 2,78

Кърал Юлюшю, % Канада 2,78 Россия 2,78 Сауд Арабия 2,78 Нидерландла 2,21 Бразилия 2,07 Бельгия 1,81 Испания 1,75 Швейцария 1,66

Кърал Юлюшю,% Австралия 1,53 Иран 1,48 Венесуэла 1,27 Мексика 1,18 Аргентина 1,12 Къалгъан 163 кърал 29,90 Бютеулей 100,00

Айныуну халкъла арасы ассоциясысында 168 кърал барды-членов

Хыртха уруу

Дуния банкны иши узун заманны ичинде тюрлю-тюрлю джамагъат организация бла, алимле бла хыртха урулады, аланы ичинде Экономикадан нобель премияны лауреаты эмда Дуния банкны алгъыннгы баш экономисти Джозеф Стиглиц..

Дж. Стиглиц айтханнга кёре, айный тургъан къраллагъа ХААФ, Дуния банк эмда американ правительствода экономистле бардыргъан политиканы терсге санайды. Аны оюмуна кёре, бу политикагъа АБШ кеси барса, экономикасы айнырыкъ тюл эди. Аны чертгенине кёре, Россия ол рекомендациялагъа кёре ишледида экномикасы кризисден чыкъмазча болду, Къытай а уа тынгыламадыда, энди экономикасы ёрге барады.

Дагъыда къарагъыз

• Дуния банкны къаууму
• Халкъла арасы финанс организация
• Халкъла Арасы Ачха Фонд
• Глобализация

Джибериуле

• Орус тилде официал сайты
• Дуния банкны ишлеуюню картасы (ингил.)
• World Bank Data and Analysis on Poverty and Economic Growth in South Asia (ингил.)

Белгиле

Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Дуния банк.