Гуанону юсюнден закон
Гуанону юсюнден закон (ингил. Guano Act), неда Гуано айрымканланы юсюнден закон (ингил. Guano Islands Act) — 18 август 1856 джыл АБШ-ны Конгресси къабыл этген федерал законду. Бу законнга кёре АБШ-ны гражданларына гуано болгъан, алай а башха къралланы юрисдикциясыны тышында болгъан, законнга келишген иеси болмагъан эмда джерли халкъы болмагъан не тюрлю айрымканны да кючлерге эркинлик берилгенди. Закон АБШ-ны президентине да гуанолу айрымканлагъа гражданланы интереслерин джакълар ючюн аскер кючню хайырландырыргъа хакъ бергенди.
|
Бирлешген Штатланы гражданы, башха правительствону юрисдикциясында болмагъан, башха правительствону гражданлары алмагъан къайсы болса да бир айрымканда, рифде неда къаяда гуано чыкъгъан джерни табыб, алайда джерлешиб, зорлукъсуз аннга ие бола эсе, бу айрымкан, риф неда къая президентни ойуна кёре Бирлешген Штатланы джерине саналыргъа боллукъду. «Гуанону юсюнден закон», биринчи параграф
|
|
Законну чыкъгъаныны чурумлары
тюзетXIX ёмюрню аллында гуано, эл мюлкде джер семиртгич кибик, бек багъалы болгъанды. Шош океанны айрымканларында гуано чыкъгъан джерле кёб санда болгъаны 1855 джыл Бирлешген Штатлада белгили болгъанды. Бу законну Конгресс, багъалы ресурсланы къайнакъларын кючлеуню терклендирир ючюн эмда контролну тынчыракъ этер ючюн къабыл этгенди.
Закон, гуано айрымканланы АБШ-ны иеликлерине санаргъа ачыкъ халда эркинлик бергенди, алай а гуано чыкъгъан джерле тауусулгъандан сора АБШ-ны бу иеликлени сакъларгъа борчу болмагъанын да белгилегенди. Алай бла закон, кючлеген адамланы — АБШ-ны гражданларыны интереслери къалмагъанындан сора бу джерлеге бериллик статусну ачыкъ этмегенди.
Бу законну юсю бла 50-ден артыкъ айрымкан ючюн дау айтылгъанды. Аладан бусагъат заманнга дери Бирлешген Штатланы иелигинде бу айрымканла турадыла: Бейкер, Джервис, Хоулэнд, Кингмен риф, Джонстон атолл, Мидуэй атолл. Къалгъанла энди АБШ-ны территориясы тюлдюле. Навасса айрымканла ючюн Гаити Республика даулашады. Серранилья бла Бахо-Нуэво айрымканла ючюн бюгюннге дери тындырылмагъан къыйын даулашыу барады. 1971 джылда АБШ бла Гондурас, Сисне (Свон) айрымканлада Гондурасны суверенитетин таныгъан кесаматха къол салгъандыла.