Аристократия

Аристокра́тия (бур.-урум. ἀριστοκρατία, «маджалланы власты»; от Шаблон:Lang-gr2 — «сырма, асыл къанлы», эмдаШаблон:Lang-gr2 — «кюч, власть, бачама») — власть асыл къауумну къолунда болгъан кърал оноу формады (монархны, тиранны оноуну бир къолда тутуундан эмда демократиядан башхады).

Термин туугъан Буруннгу Грецияда быллай кърал оноу форма тамалында «эм игилени власты» магъанада ангыланнганды, анда хар аристократ белгили бир къауум иши ышаннга ие болгъанды. Аннга ушаш къарамла орта ёмюрлени Кюнбатыш Европасында (рыцарла) эмда буруннгу Къытайда (алты санат) болгъанды, ол ангылам бла аристократ къайсы болса да коллективде, юйюрде, шахарда, къралда (джуртда, регионда) эм маджал болгъанды.

Аристократияны кърал оноу форма халыны тарихи эмда ангыламы

Быллай кърал оноу форманы ышанларын бир къауум антик кърал-шахарлада (Буруннгу Рим, Спарта эмда башхалада) эмда бир-бир орта ёмюрлю европачы республикалада. Аннга къаршчыгъа ал демократия бериледи, анда кърал оноу гражданланы асламысына неда барысына берилгенди. «Аристократия» терминни джюрютюб башлагъан антик философла Платон бла Аристотель болгъадыла. Аристотель, аристократияны иги оноу формаланы бирине санагъанды, ол эм игиге санагъан полития (орталаны власты) бла монархиядан сора баргъанды. Бузулгъан аристократия деб Аристотель олигархиягъа — къралдан эсе кеслерини интереслерин баджаргъан бай къауумну властына айтханды. Аристократияны тамалында къралны оноуун къуру маджалла, сайламала джюрютюрге керек болгъан идея барды. Кертиликде сайламалыкъ идея тюрлю-тюрлю формалагъа чыгъады: бир къауум аристократиялада тамал асыл тукъумлу болуу, башхалада урушда ётгюрлюк, акъылманлыкъ, динде неда халиде къалгъанладан баш болуу эмда мюлклерини уллулугъу (мюлк ценз). Кёб юлгюде, шартланы тюрлю-тюрлю джигерликлеге ие болуудан асыл юйюрден болуугъа бурулгъанын кёребиз. Аристократияланы асламысында бу факторладан талайы бирлешгенин кёребиз.

Кърал оноу форманы тышында, аристократла деб баш аристократ класслагъа да айтадыла. Алагъа кириу белгили мюлклю юйюрде туууб алагъа ие болуу (тукъум аристократия, асыл тукъумлу къауум), неда ол дараджагъа келишген шартлагъа ёсюу (ачха эмда къуллукъчу аристократия, noblesse financière, noblesse de la robe),неда, ахырында, сайланыу бла кёлтюрюлюу. Ахыргъыгъа буруннгу Римни халкъ аристократиясы киргенди. Тукъум эмда джер аристократияны эм джашнагъан кёзюую европачы халкъланы анти цивилизацияны орнуна келген феодал илешкилени къургъан кёзюуюне тюшеди; бу орта ёмюрлю аристократия бла кюрешде бусгъатдагъы монархияны принципи да туууб бегийди. Таукел эмда ёлюрча урууну уа Уллу француз революция этгенди, ол бютеу европачы къралланы кючлеген ачха олигархияны бийлениуюне тамал салгъанды.