Википедия

Анархизм

Анархизм (бур.-урум. αναρχω — «властсыз») — адамны оноуун этген хар тюрлю формагъа да къаршчы чыкъгъан теорияла бла къарамланы ичине джыйгъан политика философияды[1].

Анархизм — джамагъатны къралсыз кесин джюрютеллигине таяннган идеяды. Алай болгъанлыкъгъа, анархизмни ичнде кёб тюрлю агъым барды, аланы бир-бирлерини араларында да кёб ангылашмазлыкълары барды. Аланы ичинде магъаналы соруула да бардыла, сёз ючюн, энчи иелик, сауда, миллетчилик кибик соруулада.

Анархизм — эркинлик бла адам адамны хайырланыууну эмда экспулатацияны кърашчы болууу баш нюзюрю болгъан политика философияды. Анархизм бир адамны, бир адамдан баш этген, бир адам тамадалыгъы бла, джамагъатда орну бла хайырланыб, башхаланы бойсундурургъа мадар берген къралны орнуна адамланы иш бирликлерин теджейди. Ол демеклик — анархистлеге кёре джамагъат илишкиле эмда институтла адамланы кеслерини разылыкълары бла, кеслерини излемлери бла, джууаблылыкълары бла (инсанны энчи излеминде тамал алгъан) къуралыргъа керекдиле, властны хар тюрлюсю уа (зорлау бла экспулатацияны) къурутулгъа керекди.[2].

Анархизмни магъанасыны юсюнден

тюзет
 
Уильям Годвин (1756—1836), анархизмни тамалын салгъанладан бири

Анархизмде кёб тюрлю тип барды, аланы бир-бирлери бири-бирине къаршчы болса да, бир къаууму алай тюлдю, сёз ючюн анархистлени асламысы анархизмни талай тюрлюсю джанлы боладыла бир заманда огъунакъ, ол типле бири бирине къошакъ болады.[3]: мисалгъа: анархист бир заманда кърал тышында коммунист идеяла бла феминизмни джакъларгъа боллукъду. Анархистлени асламысы солчулагъа саналадыла, ала къуру къралгъа къаршчы болуб къалмай энчи иеликге да, капитализмге да, сауда экономикагъа да каршчы чыгъадыла. Бу агъымгъа анархо-коммунистле, анархо-коллективистле бла анархо-синдикалистлени кёбюсю киредиле. Алай а ол заманда огъунакъ анархизм индивидуаллыкъгъа да уллу магъана береди[4].

1927 джылда огъунакъ, Петр Аршинов теджеб, Нестор Махно разылыгъын билдирген «Платформагъа» джууаб бере, «къысталыуда болгъан орус анархистлени къаууму» былай джазгъанды:

  «(...) была таныладыла: либертарлыкъ коммунизм джангы джамагъатны баш материал эмда къуралыш тамлыды, синдикализм (кенг ангыламда) бу тамалны къурауда баш амалды, индивидуализм а уа бютеу бу процессни нюзюрю бла магъанасыды.  

Бусагъатдагъы анархистлени бир къаууму уа капиталист илишкилени огъунакъ джакълайдыла (сёз ючюн, сауда анархистле, агористле эмда башхала), бир къаууму уа сауда илишкилеге огъай демейдила, алай а капитализмни унамайдыла (мутуалистле)[5]. Аны бла бирге «онгчу» анархистле, анархист къымылдауну бютеулей алыб къарасакъ, азчылыкъдыла, анархистлени кёбюсю солчу идеяланы джакълайдыла. XXI ёмюрню белгили анархисти Синди Милштейн айтханына кёре, анархизм — «энчилик бла джамагъатны ырджысында дайым тургъан политика тёреди»[6].

Анархист философияны агъымлары идеяланы кенг спектрин аладыла — эм къыйыр энчиликден башлаб, къралсыз коммунизмге дери. Анархистлени бир къауумлары артыкълыкъны, зорлауну унамайды (сёз ючюн христиан анархистле), пацифист къарамлары барды, башха къауум эсе уа тамам терсине кеслерини идеалларына джетер ючюн артыкълыкъ бла зорлау керек болгъанына ийнанадыла[7].

Анархизмни джети тамал принципи

тюзет

Анархизмни теориясы джети тамал принципден къуралады дерге боллукъду:

  1. властны болмауу
  2. зорлаудан эркин болуу
  3. къуралышланы эркилиги
  4. бири-бирине болушуу
  5. кёб тюрлюлюк
  6. тенглик
  7. къарнашлыкъ
  • Властны болмауу — анархист джамагъатда бир адам, неда къауум кесини оюмларын, излемлерин башхалагъа алдырлыкъ тюлдю. Аны магъанасы кърал ишлеуге да къаршчылыкъды.
  • Зорлаудан эркин болуу — бир адам башха адамны, кесини энчи хайырын алыргъа излеб, неда джамагъатха хайыр этерге излеб, зор бла джукъ этдирирге болмаууду.
  • Къуралышланы эркинлиги — анархист джамагъатда, адамланы джамагъат излемлерин баджарыр мурат бла къайсы джамагъат биригиу да эркин бирлешген адамладан къуралыргъа керекди.
  • Бири-бирине болушуу — иш бирликни синонимиди. Адамла биригиб ишлеселе, аланы ишлери иги барады. Коллектив иш бирлик — керекли эсебге эм къысха джолду.
  • Тенглик — иерархияны болмауу демекликди, санатда, чыгъармачылыкъда, урунууда кеслерини излемлерин баджарыуда барысына да тенг мадарла бериудю.
  • Къарнашлыкъ — бютеу адамла тенгдиле, бирини излемлери башханыкъындан эсе багъалы болургъа болмайды.

Белгиле

тюзет
  1. ↑ Кропоткин П. А. Что такое анархия?; Малатеста Э. Краткая система анархизма в десяти беседах.
  2. ↑ Кропоткин П. А. Что такое анархия?; Его же. Анархия, её философия, её идеал // Анархия, её философия, её идеал. С. 203—252; Его же. Речи бунтовщика. — М.: Книжный дом «ЛИБРОКОМ», 2009. С. 51-54; Rocker R. Anarchism and Anarcho-Syndicalism.
  3. ↑ Сёзю ючюн: Дамье В. В. Из истории анархо-синдикализма. (Опубликовано: Дамье В. В. Анархо-синдикализм в XX веке. — М.: ИВИ РАН, 2001); Рябов П. В. Краткая история анархизма. — Краснодар: Черное и красное, 2000.; Аныкъы Философия классического анархизма (проблема личности). — М.: Вузовская книга, 2007.; Шубин А. В. Социализм. «Золотой век» теории. — М.: Новое литературное обозрение, 2007.; R.B. Fowler (1972). «The Anarchist Tradition of Political Thought». Western Political Quarterly 25 (4): 738—752.; Sylvan, Richard (1995). «Anarchism». in Goodwin, Robert E. and Pettit. A Companion to Contemporary Political Philosophy. Philip. Blackwell Publishing. p. 231.
  4. ↑ Рябов П. В. Философия классического анархизма.
  5. ↑ Рауш П. Коммунизм и анархия.; Шубин А. В. Социализм. «Золотой век» теории.; Brooks, Frank H. 1994. The Individualist Anarchists: An Anthology of Liberty (1881—1908). Transaction Publishers. p. xi.; Colin Moynihan (2007). «Book Fair Unites Anarchists. In Spirit, Anyway». New York Times (16 April).; Dennis Roddy (2003). «Anarchists: Can they get it together?». Pittsburgh Post-Gazette (02 February).; Joseph Kahn (2000). «Anarchism, the Creed That Won’t Stay Dead; The Spread of World Capitalism Resurrects a Long-Dormant Movement». The New York Times (5 August).
  6. ↑ Anarchism’s Promise for Anti-Capitalist Resistance by Cindy Milstein II. (2/2)
  7. ↑ Шубин А. В. Социализм. «Золотой век» теории.; Fowler, R.B. «The Anarchist Tradition of Political Thought.» The Western Political Quarterly, Vol. 25, No. 4. (Dec., 1972), pp. 743—744.
   Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Анархизм.
Чыкъгъаны — «https://krc.wikipedia.org/w/index.php?title=Анархизм&oldid=108891»