17 октябрь 1905 джыл Манифест
Кърал мизамны ашхыландырыууну юсюнден мийик манифест (Октя́брь манифе́ст) — 17 (30-чу) октябрда 1905 баямланнган Эресей империяны Баш Властыны закон актыды. Документни Сергей Витте, Имератор II Николайны буйругъу бла джарашдыргъанды. Бу манифестни чыгъыууну баш чуруму, ол заманлада тохтаусуз революцион къозгъалыула болгъанды. Октябрда Москвада забастовка башланады, ол бютеу къралны кючлеб, Бютеуроссия октябрчы политикачы стачка болады. 12-18-чи октябрда, индустрияны тюрлю-тюрлю санагъатларында стачкагъа 2 миллион ишчиден артыкъ адам къошулгъанды. Бу бютеу къарлны аякъландыргъан стачка, артыкъсыз да темир джолчуланы забастовкалары имераторну бу атлам этерге зорлайды.
Тарих магъанасы
тюзет
Манифест Эресей патчахны закон къурауда энчи властыны патчах бла закончыгъарыучу (келечиликчи) органы Кърал думаны арасында юлешеди.
II Николайны 1905 джылны 6-чы августундан «Кърал думаны къуралыууну юсюнден манифести» [1] бла бирге, бу манифест оноугъа къошулгъан парламент къурайды, аны мюкюлю болмай бир закон да ишлеб башларгъа мадары болмайды. Алай а аны бла бирге, Император Думаны чачаргъа эмда аны оноуларын вето бла тохтатыргъа хакъны кесине къояды. Бу хакъ бла патчах хайырланыр ючюн да къалмагъанды. Аны бла бирге Манифест граждан хакъла бла эркинликле бергенди: намыс эркинлик, сёз эркинлик, джыйылыуланы эркинлиги эмда биригиуле къуралыуда эркинлик.
Кърал Дума манифестни къабыл этгендинде сора Империяны баш законларына тюрлениуле этиледиле, бу тюрлениулеге Эресейни биринчи конститутциясы дерге боллукъду.
Либералла манифестге бек къууаныб тюбегендиле. Онг къанатха джууукъ болгъан кёб либерал, революцияны нюзюрюне джетилген оюмгъа келгендиле. Алай а либерал джамагъатда да бу манифестни барысы да ачыкъ къучакъ бла аллына чыкъмагъандыла. Ол заманда либерал къымылдауда белигили политик П. Н. Милюков, манифест баямланнган заманда Москвада болгъанды. Мында Литература кружокда, Манифестни юсюнден хапар алыннгандан сора, аны адамла къолларына кёлтюрюб, ресторан залны арасына келтиредиле, тепсини юсюне миндириб, къолуна да шампан бокалны тутдуруб, сёз айтырын излейдиле. Кадет партияны келликде ауушунмазлыкъ алчысы, киши сакъламагъан сёзлени айтады: «Тюрленнген джукъ джокъду, къазауат андан ары барады». Кадетлени партиясыны, «17-чи октябрны Бирлиги» эмда башха политика биригиулени къуралыуу бошалады.
Большевикле Октябрь манифестни кёзбау баямлаб, бютеу сол кючлени манифестни бойкот этерлерине чакъырадыла[2].