Флорида

    Бу атны (неда терминни) башха магъаналары да барды, къарагъыз: Флорида (магъаналары).

АБШ-ны штаты
Флорида ингил. Florida Флорида штат
Флориданы байрагъы Флориданы мухуру
Флорида штат АБШ-ны картасында
Штатны девизи	«In God We Trust»
Штатны чам аты	«Кюнлю штат»
Ара шахар	Таллахасси
Эм уллу шахар	Джэксонвилл
Уллу шахарла	Майами Тампа Сент-Питерсберг Орландо Хайалиа
Халкъы	21 538 187 (2020 джыл) АБШ-да 3-чю орун
басыннганы	12 адам/км² АБШ-да 8-чи орун
Майдан	22-чи орун
бютеулей	170 304 км²
суу юсю	30 634 км² (17,9 %)
кенглик	24°30' ш. к. 31° кёре ш.к., 582 км
узунлукъ	24°30' кб. к. 31° кёре кб.к., 721 км
Тенгиз дараджагъа кёре мийиклик
эм уллу	105 м
орта	30 м
эм гитче	0 м
Штат статусну алыуу	3 март 1845 джыл 27-чи штат
бусагъатдагъы статусуна дери	Флорида территория
Губернатор	Рон Десантис
Вице-губернатор	Джанетт Нуньес
Закончыгъарыучу орган	Флориданы Легислатурасы
огъары палата	Флориданы сенаты
тёбен палата	Флориданы келечилерини палатасы
Сенаторла	Марко Рубио Рик Скотт
Сагъат бёлге	Кюнчыгъыш заман: GMT-5/-4 штатны асламысында (Апалачикола сууну кюнчыгъыш джанындан), Ара-амеркан заман эсе уа GMT-6/-5 -кюнбатыш кесегинде
Къысхартыу	FL
Официал сайт	https://www.myflorida.com/
Викигёзенде Медиафайлла

Флори́да (американ айтыу: [ˈflɒrɪdə] (тынгыла)^ⓘ, испан айтыу: [floˈɾiða], исп. florida «чакъгъан», «джашнагъан» деген сёзден) — АБШ-ны къыбыла-кюнчыгъышында штат; ара шахары — Таллахасси шахарды.

Кеси атын джюрютген джарымайрымканда, кюнбатышда Мексикан богъаз эмда кюнчыгъышда Атлантика океанны арасында орналгъанды, къыбылалсында Флорида ачыкъбогъаз бла джууулады. Шималында Алабама эмда Джорджия штатла бла чеклешеди. Тенгиз чеклери бютеу джарымайрымканны узунлугъуна созуладыла, джарымайрымканны тышында да бир къауум территория киреди, аланы ичинде Флорида-Кис айрымканланы къаууму.

Адам саны — 22 244 823 адам: адам саны бла АБШ-ны 3-чю штатыды (Калифорния бла Техасдан сора).

Территориясыны майданлыгъы — 170 304 км²: территориясы бла АБШ-ны 22-чи штатыды.

Эм уллу шахары — Джэксонвилл, уллу шахарлары — Майами, Тампа, Орландо.

Тарих

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: Флориданы тарихи.

Испан Флорида

Мексикан богъазны джагъасындан 11,5 км узакълыкъда, Пейдж-Ладсон атлы джерде, 9 метрлик теренликде, тийилмеген геологиялыкъ къабатда 14550 джыллыкъ мастодонт сюекле бла таш адырла табылгъандыла.

Америкагъа европачыла келгинчи, джарымайрымканда тимукуа (XVIII ёмюрде джокъ этилгендиле), калуса эмда семинолла атлы индей халкъла джашагъандыла. Испан конкистадор Хуан Понсе де Леон, былайда 1513-чи джылда кемеден тюшюб, территорияны испан таджны иелиги баямлагъанды, джарымайрымканнга да la tierra florida атагъанды («джашнагъан джер»). Флорида къурулгъан биринчи шахар, 1564 тамалы салыннган Сан-Агустин болгъанды (бусагъатдагъы Сент-Огастин). Париж мамырлыкъ кесаматха кёре (1763) Уллу Британия Испаниягъа Флориданы Гаванагъа ауушдургъанды, алай а кечирек Американ бойсунмаулукъ къазауатны заманында дженгилгени себебли (1775—1783), Флориданы кери берирге керек болгъанды.

XVIII ёмюрде крикле эмда йемассиле Флоридагъа къоранч келтирген чабыуулла этгендиле, аланы эсебинде джерли индейлиле джокъну орнунда болгъандыла (къалгъанларын да испанлыла Кубагъа кёчюргендиле).

1821-чи джылны 10-чу июлунда Адамсны-Онисни кесаматы ишлеб башлагъанды, аннга кёре Испания Флориданы АБШ-гъа бергенди, АБШ уа Техасны даулагъанын къойгъанды. 1845-чи джылда Флорида АБШ-ны 27-чи штаты болгъанды.

География

Орналгъаны

Флорида, шималында Алабама эмда Джорджия штатла бла чеклешеди. Джарымайрымканны ичинде чек джагъа сыз бла барады, къыбылада уа Флорида-Кис айрымканланы да тутады. Джарымайрымкан бла Флорида-Кис архипелагны арасында Флорида болгъаз барды. Кюнбатышдан Мексикан богъаз, къыбылада Флорида ачыкъбогъаз, кюнчыгъышдан эсе Атлантика океан бла джууулады.

Флорида штатны асламысы Мексиан богъаз, Антлантика океан эмда Флорида ачыкъбогъазны арасында, кеси атлы джарымайрымкандады. Джай мында GMT-4 бёлге, къыш GMT-5 сагъат бёлге джюрюйдю.

Штатдагъы эм мийик табигъат нохта — Бриттон-Хилл дуппурду, аны мийиклиги 105 м (ол бютеу штатланы эм мийик нохталарыны ичинде эм алашады), штатны шимал кесегиндеди эмда Флорида джарымайрымканнга кирмейди. Джарымайрымкандагъы эм мийик нохта — Шекер Баш тауду — 95 м. Штатны территориясыны асламысы алашалыкъладыла, къуру шимал кесегинде дуппурлу джерле бардыла.

Климат

Шимал Флорида, чапыракъ агъыу.

Флоридада бек аз тюбеген къар. Джэксонвилл, 1989 джыл.

Майамиде пляжда типик къышхы кюн.

Климат джаны бла Флоридада эки зона барды: кёбюсюнде (Окичоби кёлню шималында) климат — мылы субтропикады, къыбылагъа — тропика; шималда муссонлуду, андан да къыбылагъа — океанлы климатды. Майами джумушакъ къышы, къралда къыш кёзюудеги туризмни эм уллу аралыкъларыны бири этеди.

Шимал эмда Ара Флорида джылда 2400—2800 сагъат кюн джарыкъ аладыла, Къыбыла — 2800-3200 сагъат.

Джайны орта температурасы — от 26 °С шималды, 28 °С дери къыбылада, къышныкъы — шималда 12 °С башщлаб, къыбылада 20 °С дери чыгъады. Джай температура 38 °С кёб болмаучуду. Ара эмда къыбыла кесекледе тенгиз бризле себебли джай алай исси болмайды. Эм уллу регистрация этилген температура Монтичеллону къатында (+43 °С), эм гитче Таллахассини (-19 °С) болгъанды. USDA Сууукъгъа чыдамлы зонала  — шималда 8a башлаб, къыбылада 10 дери.

Джауумланы орта санлары АБШ-ны штатларыны ичинде эм уллуду. Штатда кёб тропикалы джелли джангурла боладыла, штат кёк чартлау бла чемпионду. Аллай джангурланы биргелерине буз джауаргъа да ёчдю, анда торнадола да аз болмайдыла. Флорриданы къыбыласында джерни мийиклигини дараджасы тенгизникиге тенг болгъаны ючюн, суу къобуула андагъы шахарлагъа уллу заран салыучандыла. Къар джаууу къыбылада алкъын тюбемегенди, къуру шимал кесегинде бирли къысха къар джаууу болады, ол да хар джыл сайын болуб турмайды.

Эндрю циклон 23 август 1992 дж.

«Циклонланы кёзюуюнде» джай да, къач да заранлы джеллеге къоркъуу барды. 1855-чиден 2006-чы джылгъа дери Флориданы юсю бла 114 торопик циклон ётгенди, аланы 37 3 категориялы эмда андан мийик болгъандыла. Тропик циклонла Флориданы джанлаб кетиулери бек аз тюбейди. Къурулушну эмда кюнню халын билиуню бусагъатдагъы дараджасы циклоднла берген заранны азайтыргъа болушхандыла. Алай болса да быллай болумла джокъ болуб къалмагъандыла, сёз ючюн, 1992-чи джылны августунда Эндрю циклонну заманында 40-дан аслам адам ёлгенди. Циклонну мюлкге берген зараны 20 миллиард доллардан аслам саналады. Майамиден узакъ болмагъан Хомстед шахарда, шахар мекямланы 90 % зыян кёргендиле. Джангурланы чагъы Флоридада асламысы бла июлну аягъандан ноябрны башына дери барады. Эм кёб циклонла штатха сентябрда келедиле.

Флориданы климаты, штатны эм магъаналы табигъат къайнакъларыны бириди. Климат штатха миллионла бла туристлени келтиреди. Артыкъсыз да къыш кёб къонакъ келеди, къышда Флорида шимал-американ континентни эм джылы джерлерини бириди. Январны орта температуралары +18° бла +21 °C арасында болуучунда.

Флориданы уллу шахарларында максимум уллу эмда гитче температурала

Шахар	Янв	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек
Джэксонвилл	18/6	20/7	23/10	26/13	30/18	32/21	33/23	33/23	31/21	27/16	23/11	19/7
Ки-Уэст	24/18	24/19	26/21	28/22	29/24	31/26	32/27	32/27	31/26	29/24	27/22	24/19
Мелборн	22/11	23/11	25/14	27/16	29/19	31/22	32/23	32/23	31/22	28/19	26/16	23/12
Майами	24/16	25/16	27/18	28/20	30/22	31/24	32/25	32/25	31/24	29/22	27/19	25/17
Пенсакола	16/6	18/8	21/11	24/14	29/19	32/22	32/23	32/23	31/21	27/16	21/10	17/7
Таллахасси	18/4	19/6	23/9	27/12	31/17	33/21	33/22	33/22	31/20	27/14	22/8	19/5
Тампа	22/11	22/11	25/14	28/17	31/20	32/23	32/24	32/24	32/23	29/19	25/14	22/11

Белгиле

Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Флорида.

Бу, АБШ-ны юсюнден тамамланмагъан статьяды. Сиз болушургъа боллукъсуз проектге, тюзетиб эм информация къошуб бу статьягъа.