Уллу герцоглукъ Берг
Уллу герцоглукъ Берг (фр. Grand-duché de Berg; нем. Großherzogtum Berg) — Францияны къаранчха къралы, I Наполеон Бонапарт 1805-чи джылда Аустерлицде сермешиуде хорламындан сора, Француз империя бла Вестафалия короллукъну арасында Рейнни тёгерегинде джерледен къурагъанды.
| Уллу герцоглукъ Берг фр. Grand-duché de Berg; нем. Großherzogtum Berg Рейн бирликге кирген кърал | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
 Уллу герцоглукъ Берг (красным) Рейн бирликни къурамында къызыл бет бла белгиленнгенди | |||||||||
| Ара шахары | Дюссельдорф | ||||||||
| Тил(лер)и | немецча | ||||||||
| Джер ёлчеми | 17 500 км² (1809) | ||||||||
| Халкъы | 878 157 адам (1809) | ||||||||
| Кърал оноууну формасы | монархия | ||||||||
| Династия(лары)сы | Бонапартла | ||||||||
| Бергни уллу герцогу | |||||||||
| - 1806—1808 | Иоахим Мюрат | ||||||||
| - 1808—1809 | Наполеон Бонапарт | ||||||||
| - 1809—1813 | Наполеон Луи Бонапарт | ||||||||
| Регент | |||||||||
| - 1809—1813 | Наполеон Бонапарт | ||||||||
| Тарихи | |||||||||
| - Къуралыу | 15 март 1806 дж. | ||||||||
| - Рейн бирликге кириу | 12 июль 1806 дж. | ||||||||
| - Пруссия оккупация этиу | 1813 дж. | ||||||||
.svg){kind=small}
.svg)
Тарих
тюзет1794-чю джылда революциячы къазауатланы баргъанында, Франция Юлих бийликни аннексия этеди, буну эсебинде эки герцоглукъ чыгъады: Юлих бла Берг. Алагъа иелик, 1614-чю джылдан Виттельсбахла бла энчи унияда болгъан Пфальц-Нейбург бийлик этеди. 1803-чю джылда Пфальц-Нейбургну осият башчысы, бавар курфюрст Максимилиан Йосиф, къалгъан бавар территорияладан айры болгъан Берг бийликни кесини кузени Вильгельм Пфальц-Цвайбрюкен-Биркенфельд-Гельнхаузенчиге бергенди, алай бла Берг Виттельсбахланы кичи бутакъларыны къолуна тюшеди.
1806-чы джылда Сыйлы Рим империяны чачылыуу бла Германияны бир къауум къраллары Наполеонну башчылыгъында Рейн бирлик къуралады. Бирликге короллукъ болуб кирген Баварияны башында энди король болгъан I Маскимилиан Бергни Наполеоннга бериб, аны орнуна Ансбах бийликни алады.
1806-чы джылны 15-чи мартында француз император Бергден, Клеве герцоглукъдан эмда Рейнни кюнчыгъыш джагъасында башха джерледен Уллу герцоглукъ Бергни къурайды эмда аннга башчы этиб кюёую Йоахим Мюратны салады.
Мюратны герби Бергни къызыл асланын Клевени герби бла бирлешдиргенди. Андан сора да гербде якорь бла тоб сауутла да болгъанды, аны чуруму уа Мюратны Францияны Уллу адмиралы эмда маршалы болгъаныды. Наполеонну эгечини эри болгъаны себебли, гербде империячы къушну да салыргъа эркинлиги болгъады.
1806-чы джылны 12-чи июлунда Мюрат Рейн бирликге киреди эмда уллу герцог титулну алады. Уллу герцоглукъну джерлерине къошакъгъа ёсдюрлюледиле: Марк графлыкъ аннексия этиледи, Мюнстер епикскоплукъ-бийликни, импераиячы шахар Дортмундну эмда Тёбен Рейн-Вестфалия бёлгени кёб ууакъ территориясы (Бентгейм-Текленбург эмда Линген графлыкъла, Эльтен, Тесса эмда Верден аббатлыкъла).
Мюрат 1808-чи джылда Неаполну королу этилгенден сора, уллу герцоглукъну оноуу биринчи Наполеонну кеси бла энчи уния амал бла этилгенди.
Экинчи джылгъа, Наполеон уллу герцог этиб кесини алкъын сабий болгъан уллу къарнашы голланд король Людовикни джашы Наполеон Луи Бонапартны салады. Къарнашы бла аралары иги болмагъаны себебли, аны орнуна осуйлукъну кесине алыб, регент болады. Алай а кертиликде герцоглукъну оноуун француз оноучу Пьер-Луи Редерер бардыргъанды.
Голландияны королу 1810-чу джылны 1-чи июулунда тахтдан кеси разылыгъы бла кетгенинден сора, Бергни беш джыл болгъан уллу герцогу атасыны орнуна король болуб баямланнганы себебли талай кюннге уллу герцоглукъ Голландия бла бирлешеди. Бу энчи бирлик, 1810-чу джылда Франция Голландияны аннексия этиую бла бошалады. Аллында Уллу Герцоглукъ аннексиядан джанлаялгъанды. Алай а 1810-чу джылны 9-чу июлунда француз сенат Клевени эмда Бегргишни районларын аннексия этерге оноу алгъанды, аланы джангыдан къуралгъан Обер-Эмс бла Липпе департаментлеге къошаргъа муратланнганды.
Джетишимсиз континентал блокада бла башланнган экономикалыкъ тюшюую герцогда бир-бири ызындан талай къозгъалыугъа чурум болгъанды. Уллу герцоглукъну узун бармагъан джашауу, француз аскерлени Лейпцигни къатында сермешиуде хорланнганларында ахырына келеди. Уллу герцог Людовик акъыл-палыкъ болгъунчу тыш аскерле къралны кючлейдиле, эмда болджаллы оноуун джюрютюр ючюн губернаторлукъ къурайдыла, 1815-чи джылда уа Вена конгрессде Берг Пруссияны бёлеги болгъанын таныйдыла, Мюнстерни кюнчыгъыш территориялары бла Марк Вестфалия провинция болуб бирлешедиле.
Литература
тюзет- Берг, герцогство в Пруссии // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.(орус.)