Уллу Колумбия
Уллу Колумбия (исп. La Gran Colombia) — тарихде 1819-1831 джыллада Къыбыла эмда Ара Америкада къуралгъан Колумбия Республиканы атыды. Бусагъатдагъы Колумбияны, Венесуэланы, Эквадорну эмда Панаманы джерлеринде болгъанды[2], частично Бразилии, Гайаны и Перу.
| Колумбия Республика исп. República de Colombia бойсунмагъан кърал | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Гимни Marcha Libertadora (Азатланыуну маршы) | |||||||||
.svg)
| |||||||||
| Ара шахары | Санта-Фе-де-Богота | ||||||||
| Тил(лер)и | испан тил | ||||||||
| Дини | католицизм | ||||||||
| Валютасы | пиастр | ||||||||
| Джер ёлчеми | 2 172 609 км² (1822) 2 519 954 км² (1825) | ||||||||
| Халкъы | 2 469 000 адам (1825) | ||||||||
| Кърал оноууну формасы | Федератив президент республика | ||||||||
| Президент | |||||||||
| - 1819-1830 | Симон Боливар | ||||||||
| - 1830,1831 | Доминго Кайседо | ||||||||
| - 1830,1831 | Хоакин Москера | ||||||||
| - 1830-1831 | Рафаэль Урданета | ||||||||
| Вице-президент | |||||||||
| - 1819-1820 | Франсиско Антонио Cеа | ||||||||
| - 1820-1821 | Хуан Герман Россио | ||||||||
| - 1821 | Антонио Нариньо | ||||||||
| - 1821 | Хосе Мария дель Кастильо | ||||||||
| - 1821-1827 | Франсиско Хосе де Паула Сантандер | ||||||||
| - 1830-1831 | Доминго Кайседо | ||||||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg)
Бу территория Джангы Гранада вице-короллукъну, Венесуэла генерал-капитанлыкъны, кечирек а у а Короллукъ Аудиенсия Китону джерлерине келишгенди.
Атыны этимологиясы тюзет
Уллу Колумбия аты, бусагъатдагъы Колумбия Республиканы 1831-чи джылгъа дери болгъан кърал бла аджашдырылмамасы ючюн хайырландырылады. Кърал болгъан заманда Уллу Колумбия термин бир кере да хайырланмагъанды, аны тарихчиле къурагъандыла.
Колумбия сёз Христофор Колумбну (исп. Cristóbal Colón, ит. Cristoforo Colombo) аты бла байламлыды, эмда революционер Франсиско де Миранда ол атны, ол заманлада Португалия бла Испанияны колониялары болгъан Джангы Дунияны территориясын белгилер ючюн къурашдыргъанды. .
Боливар эмда Федерация тюзет
Къыбыла Американы испан колонияларын азатлагъан Симон Боливар эмда Венесуэланы Биринчи Республикасыны башха революционерлери Колумбия сёз бла Американы бютеу испан юлюшюн белгилегендиле, 1819-чу джылда уа Ангостурада Конгресс джангы къралгъа ол атны береди.
Аллында Конгресс федератив республика къурар муратлы болады, къурамы юч департамент болургъа оноу этиледи, ара шахарлары Богота (Кундинамарка Департамент), Каракас (Венесуэла Департамент), эмда Кито (Кито Департамент). 1819-чу джылда бютеу алгъыннгы вице-короллукъладан колониялыкъ бойсунуудан къуру бир къаууму азатланады.
Джангы республиканы конституциясыны тексти Кукутада Конгрессде теджеледи, аннга кёре ара шахар Боготагъа кёчюрюледи. Конституциягъа кёре къралда кючллю централизация дараджа болургъа керек болады, аны чуруму джангы къуралгъан къралны къоруулауда кючлю аскер координацияды, ол себебден бу текстге федералистле огъунакъ джанлы боладлыла. Къралны джангы административ юлешиниую бегитиледи — Венесуэла, Кундинамарка эмда Кито андан гитчерек административ биримлеге юлешидиле. Боливар къралны президенти болуб сайланады, вице-президент Франсиско де Паула Сантандер болады.
Болгъаныны биринчи джаллыранды Уллу Колумбия къатында кёб территориягъа Испан бойсунуугъа къаршчы кюрешлеринде болашыда, Панама федерациягъа 1821-чи джыл киреди, аны юсюне да Кито бла Венесуэланы талай провинциясы да къошулады. 1822-чи джылда Эркин провинция Гуаякиль да къошулады.
Перу 1824-чю джыл Уллу Колумбияны болушлугъу бла бойсунмазлыгъын алады. 1826-чы джылда Боливар бла Сантандер экинчи болджалгъа сайланадыла.
Къралны чачылыуу тюзет
Бу теманы юсюнден баш статья: Уллу Колумбияны чачылыууИспания бла къазауат бошалгъандан сора, бирикген кърал бла сепаратистлени арасында келишмегенлик кюч алады. Регионланы хакъларын ёздюруге чакъырыула, регионла бла ара правительствону арасында ангылашмаусузлукъгъа чурум болады, хаман да компромиссле излерге керек болгъанлай турады.
Этилген оноула эки джанны да толусу бла разы этмегени себебли, кърал власть ышангысыз халгъа келеди.
Боливар Латин Американы бирлешдирирге излегенди, алай болса да бютеу кюрешиу заманында бу нюзюрге джеталмагъанды. Уллу Колумбия бирикген латин-америкачы кърал къурауда биринчи тырмашыу болгъанды. Латин-америкачы политикачыланы асламысы бирикген кърал идея джанлы болмагъандыла, ахырында Боливарны кёлю чыгъыб, проектни андан ары бардырыуну тохтады, 1830-чу джылда президентликден да кетеди.
Боливар къуллугъун къойгъандан сора, къралны ичинде келишмезликле андан да кючлю джанадыла, бир кёзюуде Рафаэль Урданета инарал болджаллы халда Боготада властны кючлеб, Боливарны къуллугъуна къайтарыргъа да излейди.
Федерация ахыры бла 1830-чу джылны аягъына чачылады, 1831-чи джылда Венесуэла, Эквадор эмда Джангы Гранада Республика кеслерини бойсунмаулукъларын баямлайдыла.
Айрылгъан къралланы андан ары джазыулары тюзет
Кундинамарка департамент (Ангостурада алыннган бегимге кёре) джангы кърал Джангы Гренада Республика болады . 1863-чю джылда Джангы Гранада атын Колумбияны Бирлешген Штатлары деб ауушдурады, 1886-чы джылда уа бусагъатдагъы атын алады — Колумбия Республика. Панама бу къралны бёлеги болуб 1903-чю джылгъа дери турады, ол заманда Американы Бирлешген Штатларыны болушлугъу бла, Панама илипинни ишлерге эмда хайырланыргъа шарт бла айрылыб эркин болады.
Барысындан да кеч айрылгъан Панамыны тышында, Уллу Колумбиядан къуралгъан къралланы байракълары Уллу Колумбияныкъыгъа ушайдыла:
|
|||
| Панама | |||
|
|
.svg)
|
|
| Эквадор | Колумбия | Венесуэла |
Дагъыда къарагъыз тюзет
Белгиле тюзет
- ↑ Bethell, Leslie. The Cambridge History of Latin America(ингил.). — Cambridge University Press, 1985. — P. 141. — ISBN 978-0-521-23224-1.
- ↑ Los nombres de Colombia. Ал къайнакъдан архивация этилгенди (18 сентябрь 2016). Тинтилгенди: 12 август 2016.
Литература тюзет
- Bushnell, David. The Santander Regime in Gran Colombia(ингил.). — Westport, CT: Greenwood Press, 1970. — ISBN 0-8371-2981-8.
- Gibson, William Marion. The Constitutions of Colombia(ингил.). — Durham, NC: Duke University Press, 1948.
- Lynch, John[en]. Simón Bolívar: a Life(ингил.). — New Haven and London: Yale University Press, 2006. — ISBN 0-300-11062-6.
Тыш джибериуле тюзет
- "Gran Colombia," Дунияны байракълары