Википедия

М. В. Ломоносов атлы Москва кърал университет

(«Москва кърал университет» бетден джиберилгенди)

Координатла: 55°42′11″ N 37°31′50″ E / 55.703056° N 37.530556° E (G) (O) (Я)

М. В. Ломоносов атлы Москва кърал университет
МКъУ-ну баш мекямы
МКъУ-ну баш мекямы
ДевизиИлму — хакъ затны кесгин тюшюнюуюдю эмда акъылны окъуулу этиудю[1][2]
Оригинал атыМосковский государственный университет имени М. В. Ломоносова
Халкъла арасы атыLomonosov Moscow State University
Къуралгъаны1755
Типиклассика университет
Ректору В. А. Садовничий
Студентлери38150[3]
Тыш кърал студентлери3740[3]
Бакалавриаты5768[3]
Устазлары11760[3]
ОрналгъаныРоссия Россия: Москва, Ленин таула эм Моховая орам
Кампусу205.7 га
Адреси119991, Россия Федерация, Москва, ГСП-1, Ленин таула, М.В. Ломоносов атлы Москва кърал университет[4]
Сайтыhttp://www.msu.ru/
СаугъаларыЛенинни ордени Октябрь Революцияны ордени Урунуучу Къызыл Байракъны ордени
тюрлендириу Шаблонну документациясына къарагъыз

М. В. Ломоносов атлы Москва кърал университет (орус. Московский государственный университет имени М. В. Ломоносова) — Россияны алчы эмда эм эски классика университетлерини бириди, Россияда илму бла маданиятны аралыгъыды. 1940 джылдан бери Михаил Ломоносовну атын джюрютеди.

МКъУ-ну къурамында 15 илму-тинтиу институт[5], 40 факультет[6], 300 кафедра эм 6 филиал (аны ичинде 5 — БКъБ-ни къралларында)[7][8] барды. Университетде 35 минг студент, 5 минг аспирант, докторант, соискатель эм 10 минг чакълы бир хазырланыу бёлюмлеринде, бютеулей 50 минг чакълы бир адам окъуйду. Факультетлери бла илму-тинтиу аралыкълада 4 минг профессор бла устаз, 5 минг чакълы бир илму къуллукъчу ишлейди. Болушлукъчу эмда баджарыучу персоналны саны 15 минг адам чакълы бирди. 1992 джылдан бери МКъУ-ну ректору физика-математика илмуланы доктору, академик, Виктор Антонович Садовничийди.

Москва университетни къуралыуу эм айныууну тарихи

тюзет

Москва университетни 1755 джылда къуралыуу

тюзет

Университетни къуралыуу И. И. Шувалов бла М. В. Ломоносовну теджеулери бла байламлыды. Университетни къуралыууну юсюнден декретге императрица Елизавета Петровна 12 (23) январь 1755 джыл къол салгъанды. Указгъа къол салыннган кюнню аты бла университетде хар джыл сайын 12-чи январда Татьянаны кюню байрамланады. Университетде биринчи лекцияла 1755 джылны 26-чы январында окъулгъандыла. Иван Иванович Шувалов университетни куратору, Алексей Михайлович Аргамаков а уа (1711—1757) — биринчи директору болгъандыла.

Университет Правительство сенатха туурадан бойсуннганды. Профессура университет сюдден тышында башха сюдге къуру куратор бла директорну санкциясындан тартылыргъа болгъанды. Директорну борчлары:

«Университетни хайырларыны оноуун этиу эмда аны джашау турмушун тюзетирге тырмашыргъа; профессорлары бла бирге Университетде илмуну эмда гимназияда окъууну къурау», «бютеу кърал органла бла Университетни ишлерини юсюнден» джазышыуну бардырыу[9]

Директорну оноулары куратор бла бегитилгенди. Алай бла директор университет бла кураторну арасында келечилик джюрютген магъанагъа келгенди.

 
Университетни эски мекямыны ал бети. О. Бовени сураты

Москва университет XVIII ёмюрде

тюзет

XVIII джюзджыллыкъда университетни къурамында юч факультет болгъанды: философия, медицина эмда юристлик факультетле. 1779 джылда Михаил Херасков Москова университли сыйлы пансионну къурайды, ол 1830 джылда гимназия болады. Университет басманы тамалын 1780-чы джыллада Николай Иванович Новиков салгъанды. Москва университетни профессорлары устазлыкъ къуллукъда болгъан кърал къуллукъчулагъа саналгъандыла, университет кеси да кърал аппартны кесегине[10]. Университетде ол заманлада Россия империяда эм популяр газет — «Московские ведомости» басмаланнганды. Ол заманлада университетде илму джамагъатла да къурала башлагъандыла.

Москва университет XIX ёмюрде

тюзет
 
Университет 1820 джылда
 
Москва университетни «джангы» мекямы, 1912 джыл

1804 джылда Москва университетни джангы уставы къабыл этиледи, аннга кёре ректор къуллукъ орун — сайланыучу болады. Ректорну хар джыл сайын профессор джыйылыу сайлагъанды, эмда император бегитгенди. Факультетлени деканлары да сайланнгандыла. 1-чи сайланнган ректор — тарихчи эмда географиячы Х. А. Чеботарев болады (2009 джылны августунда Россияны Президенти Дмитрий Медведев Кърал Думагъа закон проект джибергенди, аннга кёре МКъУ-ну ректоруну сайлаулугъу ызына алынады; бу законнга кёре Университетни ректорун Россияны Президенти салады[11][12]).

1804 джылда медицина факультет — клиника (терапия), хирургия эмда гинекология бёлюмлеге юлешинеди. 1884—1897 джыллада медицина факультет энчи эмда кърал болушлукъ бла «клиника шахарчыкъ» ишлейди. 1930 джылда медицина факультет университетни къурамындан чыгъарылгъаны себебли, бусагъатда ол шахарчыкъда И. М. Сеченов атлы Москва медицина академия орналады.

Москва университет XX ёмюрде

тюзет

1911 джылда ол заманны Халкъ окъуу министри Л. А. Кассону политикасы бла байламлы скандал болады. Аны эсебинде МКъУ 6 джылгъа 130 устазсыз къалады, аланы ичинде 30 профессор да, ол окъуу процессге уллу уруу болгъанды. Аны ичинде бу процесс физика-матиматика факультетде да ауур эсеблеге келтиргенди, П. Н. Лебедевни кетиую бла физика илму университетде айныууун 15 джылгъа уютханды[13]. 1920—1930 джыллада МКъУ-дан гуманитар эмда медицина факультетле чыгъадыла. 1945 джылда гуманитар факультетле МКъУ-гъа къайтадыла. 1949 джылда университетни джангы корпусуну къурулушу башланады. 1992 джылда МКъУ-ну ректору болуб математикачы В. А. Садовничий сайланады.

Университет бюгюн

тюзет
 
МКъУ-ну Шувалов корпусу
 
Моховая орамда МКъУ-ну мекямы

Университетни къурамында 600 мекям барды. Аланы бютеулей майданлары 1 млн м² чакълы бирди. Къуру Москва шахарда МКъУ-ну территориясы 205,7 га болады. Москваны правительствосу 2003 джылда берген эмда майданы 120 га болгъан, университетни джангы территориясы тири къурулушдады. 2005 джылда Интеллектуал аралыкъны — Фундаментал библиотеканы мекямы ачылгъанды. 2007 джылны 1-чи сентябрында Москваны мэри Ю. М. Лужков бла МКъУ-ну ректору В. А. Садовничий къууанч халда эки уллу эмда университетге магъаналы мекямны ачхандыла. Ломоносов проспектде МКъУ-ну баш корпусу ачылгъанды, ары юч факультет кёчгенди: тарих, философия эмда кърал оноу джюрютюу факультетле. Философия факультетден 2008 джыл айырылгъан политология факультет да ол мекямдады. Аны тышында Медицина аралыкъны эки корпусу ачылгъанды, бютеулей а аралыкъда 5 мекям барды, алада поликлиника, 300 оруннга стационары бла клиника, диагностика аралыкъ эмда фундаментал медицинаны факультети орналыбдыла. 2009 джылны 23-чю январында 3-чю гуманитар корпусну биринчи кёзюую ачылгъанды, анда экономика факультет орналыбды. Бусагъатда юристлик факультетге 4-чю гуманитар корпус ишлене турады. Перспективада университетни джангы территориясында тёрт окъуу корпуслу шахарчыкъ болургъа керекди, аны тышында анда Фундаментал библиотека, талай лабараториялы эмда илму-тинтиу корпус, 6 минг студентге общежитие, 15 минг орунлукъ стадион боллукъду. Аны тышында Ломоносов проспектни тюбю бла эски эмда джангы территорияланы байлагъан кёчюу ишленникди.

Университетни тышында филиаллары да барды: Севастополда, Пущинода, Астанада (Къазахстан), Ташкентде (Юзбекистан), Душанбеде (Таджикистан). 1988 джылдан Ульяновскда филиал болгъанды, ол 1995 джылда Ульяновск кърал унивесритетге бурулгъанды. 2009 джылны февралында филиал Бакуда да ачылгъанды.

Университетни къурамында ишлейдиле:

  • Илму библиотека — Россияны библиотекаларыны ичинде эм уллуланы бириди.
  • Специализациялы окъуу-илму аралыкъ — интернат школ, къралны эм сыйлы орта окъуу заведениелерини бириди.
  • Студент театр
  • Зоология музей
  • Гербарий
  • «Золотые леса» чыгъармачылыкъ клуб
  • Альпинист клуб
  • СКИФ — БКъБ-де эм кючлю компьютер
  • Джер илмуну музейи
  • Тарихни музейи
  • Архив
  • Ботаника бачха — Россияда эм эски ботаника бачха.
  • «МКъУ-ну хапарчысы» — газет.
  • Яхта клуб
  • Табигъат сакълау дружина

МКъУ-ну рейтингледе оруну

тюзет

МКъУ, Россияны баш окъуу заведениелерини ичинде россиялы рейтингледе эмда россиялы баш окъуу заведениелени ичинде бардырылгъан тыш кърал рейтингледе таймаздан биринчи орундады. МКъУ, Россия Федерациядан бютеу халкъла арасы рейтинг системалада келечилик этген джангыз баш окъуу заведениеди[14][15]. 2012 джылда дунияны университетлерини «шанхайчы» рейтингиде 80-чы орунда болгъанды[14], математика илмуладан ол рейтингде 22-чи оруннга да чыкъгъаны болгъанды (2010 джыл)[16], бусагъатда уа 35-чи орундады[17]. QS World University Rankings рейтингде 2011 джылгъа МКъУ 112-чи орунда болгъанды, 2012 джылда 116-чы оруннга тюшгенди[15]. Халкъла арасы High Impact Universities рейтингде джетишимли тинтиу ишни индексине кёре, 2010 джылда МКъУ 415-чи орунда болгъанды[18].

2012 джылда МКъУ Times Higher Education World University Rankings рейтингде 100 университетни ичине кирелмегенди. 2011 джылда МКъУ бу рейтингни 33-чи орунунда болгъанды[19]. 2013 джылда МКъУ джангыдан бу рейтингге кириб, 50-чи орунну алгъанды[20][21].

Россияны баш окъуу заведениелерини рейтинги болмагъаныны баш чурумуна бюрократия саналады. МКъУ 2012 джылда рейтингде Бразиялияны, Тюркню, Израилни окъуу заведенияларыны артында къалгъанды[22].

МКъУ-ну статусуну тюрлениую

тюзет

2009 джылны 11-чи ноябрында Россияны Президенти Дмитрий Медведев Россияны эки алчы университети — МКъУ бла СПбКъУ-ну ишлерин тюзетген законнга къол салгъанды[23]. Законнга кёре МКъУ бла СПБКъУ кесинде окъуб бошагъанлагъа РФ-ни герб мухуру бла энчи дипломла берирге эркинлик алгъандыла[24][25]. Закон, МКЪУ-ну ректоруну сайланыб айырылмакълыгъын тохтатханды. МКъУ-ну ректорун РФ-ни Президенти салады. Баш окъуу заведениени башчысыны къуллукъда туруу болджалы — 5 джыл болгъанды. Аны бла бирге Россияны Президенти, болджалы толмагъанлай ректорну къоратыу хакъгъа ие болгъанды. РФ-ни Президенти бу къуллукъ оруннга белгиленнген джашдан тамада болгъанланы эки кере салыргъа эркинди. МКъУ-ну уставын правительство бегитеди[24][11].

Москва университетни бошагъан белгили адамла

тюзет

Университетни бошагъанланы ичинде Нобель премияны, Филдс премияны лауреатлары, уллу политикачыла, кърал оноучула да бардыла.

Нобель премияны лауреатлары

тюзет

Физикадан Нобель премияны лауреатлары

тюзет

Мамырлыкъны Нобель премиясыны лауреатлары

тюзет

Филдс премияны лауреатлары

тюзет

Джибериуле

тюзет
Къайнакъла:
  1. ↑ «Афоризмы. Золотой фонд мудрости.» Еремишин О. - М.: Просвещение; 2006.
  2. ↑ Академик В. Садовничий, ректор МГУ имени М. В. Ломоносова Первому университету страны — 250! // Наука и жизнь. — № 1. — 2005.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Общая статистика университета (2010 год). Ал къайнакъдан архивация этилгенди (3 февраль 2012). Тинтилгенди: 21 октябрь 2011.
  4. ↑ МКЪУ-ну бёлеклерини адреслери
  5. ↑ МКъУ-ну официал сайты, институтланы тизими
  6. ↑ МКъУ-ну официал сайты, факультетлерини тизими
  7. ↑ В. Ломоносов атлы Москва кърал университетни Женевада халкъла арасы аралыгъы
  8. ↑ МКъУ-ну официал сайты, филиалларыны тизими
  9. ↑ Ректоры Московского университета. Биографический словарь. Вып. II. / Сост. В. В. Ремарчук. — — М.:МГУ, 1996. — (Справочно-информационная серия «Московский университет на пороге третьего тысячелетия»)
  10. ↑ Сердюцкая О. В. Московский университет второй половины XVIII в. как государственное учреждение. Преподавательская служба. — М.: Спутник, 2011.
  11. ↑ 11,0 11,1 Ректоров МГУ и СПбГУ будет назначать президент // Lenta.ru, 05. 08. 2009.
  12. ↑ ФЗ «О Московском государственном университете имени М. В. Ломоносова и Санкт-Петербургском государственном университете»
  13. ↑ Научное сообщество физиков СССР. 1950-е-1960-е годы. Документы, воспоминания, исследования / Составители и редакторы П. В. Визгин и А. В. Кессених. — СПб.: РГХА, 2005. — Т. I. — Б. 16. — 720 б. — 1000 экз.
  14. ↑ 14,0 14,1 2012 Academic Ranking of World Universities
  15. ↑ 15,0 15,1 2011 World University Rankings
  16. ↑ Academic Ranking of World Universities in Mathematics — 2010
  17. ↑ https://web.archive.org/web/20181225194329/http://www.shanghairanking.com/SubjectMathematics2012.html Academic Ranking of World Universities in Mathematics — 2012]
  18. ↑ 2010 Worldwide University Rankings/High Impact Universities
  19. ↑ Top universities by reputation 2011 (ингил.). timeshighereducation.co.uk. Тинтилгенди: 6 март 2013.
  20. ↑ Top universities by reputation 2013 (ингил.). timeshighereducation.co.uk. Тинтилгенди: 6 март 2013.
  21. ↑ МГУ вернулся в первую сотню лучших мировых вузов (орус.). Forbes. forbes.ru (2013-03-05). Ал къайнакъдан архивация этилгенди (9 март 2013). Тинтилгенди: 6 март 2013.
  22. ↑ Борис Грозовский Власть после выборов: государство в Зазеркалье (орус.). Forbes. forbes.ru (2012-03-19). Ал къайнакъдан архивация этилгенди (15 март 2013).
  23. ↑ Президент подписал закон о статусе Санкт-Петербургского и Московского государственных университетов
  24. ↑ 24,0 24,1 МГУ и СПбГУ получили особый статус, dp.ru, 3 августа 2009 г
  25. ↑ Закон проектни тексти бла, экинчи окъууну видеосу
   Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: М. В. Ломоносов атлы Москва кърал университет.
Бу статья, Википедияны къарачай-малкъар тилде бёлюмюню «сайланнган статьяларыны» санына киреди.
Къошакъ информация табар ючюн, статьяны сюзюу бетине эмда сайланнган статьяла айырылгъан бетге къарагъыз.
Чыкъгъаны — «https://krc.wikipedia.org/w/index.php?title=М._В._Ломоносов_атлы_Москва_кърал_университет&oldid=107032»