Иберий уния

Иберий неда пиреней уния деб Испания бла Португалияны таджларыны 1580—1640 джыллада энчи унияларына айтылады. Ол джыллада испан Габсбургланы — II Филиппни, III Филиппни эм IV Филиппни властлары бютёу Пиреней джарымайрымканнга джайылгъанды. Унияны джылларында португал къраллыкъны къарыуун тас этиу бла, Португал империяны чачылыуу да башланнганды.

Испан эм Португал имерияланы унияны кёзюуюндеги карталары

1578 джылда джаш португал патчах I Себастьян, Эль-Ксар-эль-Кебиреде сермешиуде ёледи, къралда башчы болгъан Ависс династия тауусулургъа джетеди. Къралгъа патчах болуб, джылы келген къаратон кардинал Энрике баямланады. Алай а эки джылдан ол да ёледи, эмда къралда династия кризис джаратылады. Бу кризисни кёзюуюнде тахха I Мануэлни туудукълары олтурургъа излейдиле, аланы ичинде португаллылагъа узакъ болгъан II Филипп, гыбышы туугъан приор Кратучу Антонио эмда герцогиня Катерина Браганса.

Герцог Альба башчылыкъ этген испан армия, португал тах ючюн къазауатда хорлайды. 1581 джылда II Филипп Лиссабоннга келиб, I Филипп ат бла португал тахха олтурады. Ол бирикген къралда португаллыланы келечиликлерин джетерли этеди, Португалияны энчи законларын, аскерин, ачхасын джюрютюрге эркин къояды, бир заманлада унияны ара шахарын Лиссабоннга кёчюрюрге да излейди.

XVII ёмюрде португал элита унияны къралгъа хайырындан эсе хатасы кёбюрек болгъанын ангылай башлайдыла. Бу монархны португаллылагъа аман къарауу бла байламлы болмагъанды, аны баш чуруму — Испанияны джаулары португал колонияланы ышаннга алыу бла байламлы болгъанды. Португал колониялагъа испанлыланы джаулары чабыуул этселе да, испанлыла болушургъа ашыкъмагъандыла. Артыкъ да ауур тийгени — Ингилиз бла 1386 джылда къол салыннган Виндзор трактатны тохтатыу болгъанды.

II Филиппге къаршчы къозгъалгъан голландлыла, португал Цейлонну, Бразилияны шимал районларын эмда Анголада Луанданы кючлейдиле; аланы ызындан Бразилиягъа французла да киредиле. Колонияланы бир-бири ызындан тас этиу, португал акъсюек къауумну чыдамын къурутады. Къраллыкъны орнуна салыу ючюн кюреш башланады. Герцогиня Брагансаны туудугъу IV Жуан ат бла тахха олтурады, Испания бла 28 джыл (1640—1668) баргъан къазауатны уа португаллыла хорлайдыла. Уния чачылады, тахха Браганса династия киреди.

Бу, тарихни юсюнден тамамланмагъан статьяды. Сиз болушургъа боллукъсуз проектге, тюзетиб эм информация къошуб бу статьягъа.