Фолкленд къазауат

Фолкленд къазауат
Баргъан кёзюую 2-чи апрель—20-чы июнь 1982 Баргъан джери Фолкленд айрымканла бла Къыбыла Георгия Эсеби Уллу Британияны хорламы
Къаршчыла
Уллу Британия Фолкленд айрымканла	Аргентина
Къоранчла
258 адам 2 фрегат 2 эсминец 1 контейнер ташыучу «Атлантик Конвейор» 1 десант кеме 1 десант катер	649 адам 1 крейсер 1 суу тюбю кеме 1 сакълауул катер 4 улоу кеме 1 чабакъ тутуучу траулер

Фолкленд къазауат 1982 (ингил. Falklands War, исп. Guerra de las Malvinas) — Уллу Британия бла Аргентинаны арасында Фолькленд айрымканланы (Аргентинада Мальвин айрымканла дейдиле) кючлер мурат бла бардырылгъан къазауатды. Не Аргентина, не Уллу Британия ачыкъдан къазауат баямламагъандыла бир-бирлерине, эки джанындан да кеслерини закон территорияларында контролну орнуна салыр нюзюр болгъанды. Къазауат Уллу Британияны хорламы бла бошалгъанды. Бусагъатда да айрымканла аны къолундадыла.

Урушну чурумлары

Фолкленд айрымканланы эки кере ачхандыла: 1690 джылда ингилиз тенгизчиле, 1694 джылда французла (ала бу айрыманлагъа Мальвин атны бергендиле, кеслерини туугъан шахарлары Сан-Малону сыйына атаб) XIX ёмюрню башындан (азатлыкъ алгъандан сора) Аргентина бу айрымканланы кесиники санагъанды. Алай а Мальвин айрымканланы Бирлешген Королевство 1833 джыл кючлейди, бу ишге Аргентинаны халкъы уллу ачыуланады. 1981 джыл властха келген генерал-лейтенант Леопольдо Гальтиери халкъда сыйын кёлтюрюр мурат бла, эскиден бери джилтин этген ачыуну тышына чыгъарады.

Урушну башланыуу

1982 джылны 2-чи апрелинде аргентин десант айрымканлагъа тюшеди, анда аз санлы британ гарнизонну джесирге алады. Аны ызындан, айрымканланы ызына къайтарыр мурат бла Къыбыла Атлантикагъа уллу британ аскер-тенгиз бирлешиу джибериледи.

Британлыла айрымканланы блокада этгенден сора, анда тургъан аргентин гарнизонну баджарыу къыйынлашады. Фолклендеде орналгъан джангыз бетонлу аэродром асыры къысха болгъаны себебли, аргентин самолетла тюшелмегендиле.

25-чи апрелде британ кючле Къыбыла Георгия айрымканда тюшедиле, бу айрымкан Фольклендледен узакъда болгъанды, эмда аргентин кючлени саны аз болгъанды.

Хауа-тенгиз фазасы

Сермешиулени башланыуу

Фолклендлени къатында баш сермешиуле 1982 джылны 1-чи майында башланнганды, аргентин авиация джауну флотуна чабханды, британ авиация бла кемеле уа Порт-Стэнлини къатында аргентин позицияланы бомбалагъандыла.

2-чи майда британ атом суу тюбю кеме аргентин крейсер «Генерал Бельгранону» батдырады, аны эсебинде 323 адам ёледи, бу къазауатда Аргентинаны эм уллу къурман бериуу болады. Андан сора аргентин аскер-тенгиз флотха базалагъа къайтыу буйрукъ бериледи, аны бла флотну къазауатха къошулгъаны битеди. Аргентин басым билдиргеннге кёре «Сан Луис» атлы суу тюбю кеме 11-чи майгъа дери джюзгенлей тургъанды, алай а бир джетишимли чабыу этмегенди, аны къой бир кере да торпеда чыгъармагъанды. Бу шартлада аргентин аскер башчылыкъ басымны авиациягъа салады, Уллу Британия адам къурманланы саны кёбейсе кесини муратларындан артха турур деген нюзюр бла. A-4 «Скайхок» штурмчула бла «Даггер» къурутуучу-бомбалаучула таймаздан британ флотха чабханлай тургъандыла, алай а ала тюз эркин тюшюучю бомбаланы хайырландыргъандыла. Аргентинлилени баш умутлары джангы кемелеге къаршчы «Экзосет» ракетала бла сауутланнган «Супер Этандар» штурмчулагъа салыннганды. 4-чю майда быллай ракета бла «Шеффилд» эсминец батдырылады. Алай а аргентинлиледе къуру тёрт быллай ракета болгъанды.

Отну кесиу

4-чю майдан сора сермешиуледе тёрт ыйыкълыкъ аралыкъ болады. 15-чи майны кечесинде британ спецназны энчи бёлеги - SAS Пеббл айрымканда аргентин аэродромгъа чабыб, 11 самолетну къурутады. Аны бла бирге БМО-ну болушлугъу бла къазауатны тыяр муратда кёрюшюуле бардырыладыла. 20-чы майлагъа къазауатны тыйыу перспективалагъа болмагъаны ангыланады. Бу заманнга Уллу Британияны тенгиз пехотасыны 3-чю бригадасы Фолклендлеге десант тюшерге хазырлыкъ эте тургъанды, 5-чи бригада эсе уа айрымканлагъа джолну алыгъанды.

Джердеги фаза

Сан-Карлос бла Гуз-Грин

Британ аскер башчылыкъ десантны тюшюрюр джерге Сан-Карлос бухтаны сайлайды, аргентинлиле десантны сакълагъан джерден бу тамам терсине айрымканны башха джанында болады. 3-чю бригада десантны 21-чи майда башлайды, алагъа къаршчылыкъ талай аргентин аскерчи этерге табылады. Алай а танг атаргъа Фолклендени башында аргентин аскер самолетла чыгъадыла, алай бухтадагъы британ кемелеге чабар мурат алгъандыла

25-чи майда аргентинлиле «Экзосет» бла «Атлантик Конвейор» контейнер ташыучуну урадыла. Талай кюнден кеме батады. Ол заманда 3-чю бригада плацдармда кесин бегитиб, андан ары этимлеге хазыр болады.

28-чи майда британ парашютчуланы батальону Дарвин эмда Гуз-Грин джерлешимлени къатына джууукълашыб, андагъы аргентин гарнизоннга чабады. Ауур сермешиуден сора гарнизон джесир болады. Ол заманда 3-чю бригаданы бёлеклери Кюнчыгъыш Фолклендлени юсю бла белгили джаяу джюрюшюн этиб Порт-Стенлиге келеди. 5-чи пехота бригаданы бир-бир бёлеклери десант кемеледен Порт-Стенлини къатында тюшедиле. Ол заманда эки десант кемени эслеген аргентинлиле, авиацияны ашырадыла, ол чабыуулдан сора 50 британ аскерчи ёледи, «Сэр Галахэд» десант кеме эсе уа бузулады, бузлуулары тюзетилир мадары болмагъаны себебли, кеме британлыла джанындан батдырылады. Алай болса да, июнну биринчи декадасыны ахырына, британ бригадала аргентинлилени Порт-Стенлини къатында къуршоулайдыла, эмда штурм этерге хазыр боладыла.

Порт-Стэнли

12-чи июнну кечесинде британ тенгиз пехотаны 3-чю бригадасы, аргентинлиле кючлеген Маунт-Гарриет, Ту-Систерз эм Маунт-Лонгдон мийикликлени атака этедиле. Эртденблагъа бютеу мийикликле британлыланы къолларына тюшедиле. 14-чю июнну кечесинде 5-чи пехота бригаданы кёзюую келеди. Аны нюзюрюнде Маунт-Тамблдаун, Уайрлесс-Ридж эм Маунт-Уильям мийикликле боладыла. Иги хазырлыкълыкъла бардыралмасала да Уэльсчи эмда Шотлан ышанчыла муратларына джетедиле, британ аскерни элитасы гуркхланы батальону уа сермешиугъа къатышыргъа да джетмейди.

Порт-Стенлини къуршоуланыуу къаты болгъаны себебли, кеслерини къарыу этелмезликлерин ангылаб, аргентин аскер башчылыкъ капитуляция этеди. Уллу Британия кесине Фолкленд айрымканланы къайтарады.

• 
  Фолкленд (Мальвин) айырмканла
• 
  Фолкленд (Мальвин) айрымканланы джер алыулары
• 
  «Вулкан» бомбалаучу къайтыб келеди. 18 май 1982
• 
  Британ парашютчула джесир аргентинлилени сакълайдыла. Порт-Стэнли, 17 июнь 1982
• 
  «Супер Этандар» Аргентинаны АТК-сы. Эскадрильяны эмблемасыны аллында бу самолет бла батдырылгъан «Атлантик Конвейор» контейнер ташыучуну ауангысы барды

Белгиле

Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Фолкленд къазауат.