Биринчи Шанхай сермешиу
| Биринчи Шанхай сермешиу | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Экинчи япон-къытай къазауат | |||||||||
 19-чу къытай аскерни джаяу аскерчилери бетджанлада. | |||||||||
| |||||||||
| Къаршчыла | |||||||||
 Къытай Республика
|
.svg){kind=small} Япон империя
| ||||||||
| Аскер башчыла | |||||||||
| Цзян Гуаннай Чжан Чжичжун |
 Ёсинори Сиракава Канъитиро Тасиро | ||||||||
| Къурманла | |||||||||
| 13 000 10 000—20 000 граждан адам |
5 000 | ||||||||
Биринчи Шанхай сермешиу, 28-чи январны инциденти, 1932 джылда Шанхай къазауат деб Шанхай бла аны тёгерегинде Къытай Республика бла Япон империяны аскерлерини арасында сермешиулеге айтылады.
Ал тарихи тюзет
Мукден инцидентден сора Квантун аскер къаршчыланыу сезмей Маньчжурияны кючлейди, алайда бойсуннган Маньчжоу-го кърал къуралады. Япония Къытайда кесини эткисин кючлендирирге учуннганды, континентни теренине кирир ючюн плацдармла керек болгъандыла. Быллай нюзюрлеге эм бек келишген экстерриториал Шанхай болгъанды. Япон аскерчиле провакацияланы хазырлаб башлайдыла, 18-чи январда беш японлу буддист монах Шанхайда бир фабриканы туурасында тюйюледиле. Андан сора япон агентле удуруб ол фабрикагъа от салынады, алайда къозгъалыулада бир къытай полициячы ёледи. Шанхайда миллетни ичинде японлулагъа къаршчы хал кюч алады, халкъ япон товарланы бойкот этерге чагъырыб демонстрациягъа чыгъады.
Болум ыйыкъны ичинде амандан аман бола барады. 27-чи январгъа Шанханы джагъасында Японияны флотуну 30 чакълы кемеси рейдге сюеледи. Алада 40 самолет, 7000 аскерчи болгъанды. Япон правительстов Шанхайны властларына демонстарцияны айыблауун, тохтатыуун эмда заранны орнуна салырларын излеб, ультиматум салады. 28-чи январны ингиринде Шанхай ультиматумну тындырыргъа разы болгъанын билдиреди, алай а кече сагъат 12 бола кемеледен учхан самолетла Шанхайны бомбалаб башлайдыла.
Сермешиу тюзет
3000 япон аскерчи джагъагъа тюшюб темир джол станцияла кибик нюзюрлеге джюрюб башлайдыла. 19-чу къытай аскерни бёлеклери алагъа кючлю къаршчылыкъ этедиле. японлула ызларына ыхтырыларгъа керек боладыла. Шанхай кюнбатыш къралланы эткисини сферасына киргени себебли, АБШ, Уллу Британия бла Франция аллындан да Японияны аскер операцияларын тыярын излегендиле, алай а анда мобилизация тохтамагъанды. 30-чу январда Чан Кайши ара шахарны Нанкинден Лояннга кёчюреди. 12-чи февралда кюнбатыш къралланы инициативасы бла кюнлюк от тыйыу болады, ол заманда граждан адамлагъа болушлукъ этиледи. Япония эсе уа джангы ультиматум салады, аннга кёре къытайлыла аскерлерин шахардан 20 километрге узайтыргъа керек болгъанды.
Ультиматумну олсагъатлай унамайдыла да, император кючле 90 000 мингнге кёб боладыла. Андан сора сермешиуле андан да ачы боладыла. Аннга джууабха Чан Кайши 5-чи аскерни джибереди шахаргъа. 20-чы февралда граждан адамла джашагъан тийреле бомбаланыб башлайдыла, шахарда ёртемле джайыладыла. Япония кесини АТФ бла АХК кёбейтеди, алай бла къытай аскерчилени болумлары къоркъуулу болады. 29-чу февралда 11-чи япон дивизия къытайлыланы джакълау сызларыны ызына тенгизден тюшеди. Сыртларында келген японлуланы къытайлыла тенгизге ыхтыралмайдыла. 2-чи мартда 19-чу аскерни башчылыгъы ыхтырылу буйрукъ береди, 3-чи мартда къытайлыла шахарны къоядыла.
Эсеблери тюзет
4-чю мартда Миллетлени Лигасы урушну тыйылырн даулаб резолюцияны къабыл этеди. 6-чы мартда Къытай сермешиулени тохтатыр оноуну къабыл этеди. 14-чю мартда Лиганы келечилери Шанхайгъа келедиле. Алай а атышыула шахарда 5-чи майгъа дери баргъандыла. Шанхай мамырлыкъ кесаматха кёре Шанхай демилитаризацияланнган зона баямаланады, Къытай не Шанхайда, не аны къатында Сучжоу бла Куньшанда гарнизон тутаргъа эркин болмагъандыла. Япония эсе уа шахарда чекленнген аскер контингент тутаргъа эркинлик алгъанды. Къытайлыла бу кесаматны кеслерини сыйлырын тебленнген кибик кёредиле, аланы оюмларына кёре кюнбатыш къралла агрессиягъа кърашчы турур орнуна, къуру сермешиулени тохтатыб къойгъандыла.