Монархия: Версияланы арасында башхалыкъ

Контент кетерилди Контент къошулгъанды
Ernác (сюзюу | къошакъ)
Ernác (сюзюу | къошакъ)
Тюзетиуню ачыкълауу джокъду
Тизгин 1:
'''Мона́рхия''' (''[[Лати тил|лат''.|monarcha]] ''урумmonarcha''. [[Грек тил|грек.]] μοναρχία — «джангыз кеси оноу»: ''урум''[[Грек тил|грек.]] μόνος — «джангыз, бир» эмда ''урум''[[Грек тил|грек.]] ἀρχων — «ие, тамада») — [[къралКърал оноуну формасы|кърал оноуну формасыды]]ды, бу формада [[баш кърал оноу]] бир адамны къолундады — [[монархМонарх|монархда]]да ([[Король|корольда]]да, [[Патчах|патчахда]]да, [[Император|императорда]]да, [[Герцог|герцогда]]да, [[эрцгерцогЭрцгерцог|эрцгерцогда]]да, [[солтанСолтан|солтанда]]да, [[эмирЭмир|эмирде]]де, [[ханХан|ханда]]да…) эмда, осуйлукъ болуб балаларына къалыучандакъалыучанды бу орун.
 
 
Тизгин 5:
 
=== Полномочияларына кёре ===
* '''[[Абсолют монархия|Абсолют монархия]]''' — монархны учсуз-къыйырсыз [[власть]]нывластны къолунда тутхан форма. Абсолют монархияда властны органы болургъа боллукъду, алай а ол монархны аллында джууаблыды, халкъны келечилиги эм кёбю бла, насигъатчы органла боладыла (бизни заманда СаудиСаудия Арабия).
* '''[[КонституционКонституциялы монархия|Конституциялы монархия]]''' — монархны власты [[Конституция|конституция]] бла , неда джазылмагъан джорукъла бла, адетле бла чекленнген формадым. КонституционКонституциялы монархия эки тюрлю болады: дуалист монархия (Австрия-МаджарВенгрия империя 1867—1918 дждж., Япония 1889—1945 дждж., бизни заманда [[Марокко|Мароккода]], [[Иордания|Иорданияда]], Къувейтде[[Кувейт|Кувейтде]], сора бир талай тюрлениуле бла [[Монако|Монако]] бла [[Лихтенштейн|Лихтенштейнде]] барды ) эмда парламент монархия (Бусагъатдабусагъатда [[Уллу Британия|Уллу Британия]], [[Дания|Дания]], [[Швеция|Швеция]]).
** '''Парламент монархия''' — монархны власты болмагъан, къуру келечилик функцияланы джюрютген конституционконституциялы монархияды. Парламент монархияда правительство, башха органладан эсе власты кёб болгъан, парламентни аллында джууаблыды.
** '''Дуалист монархия''' (''[[Латин тил|лат.]] ''|Dualis}} '' — экили) — монархны власты артына дери тыйылмагъан формады, мында монарх конституция бла чекленнгенни тышында оноугъа иеди.
 
=== Куралышына кёре ===
 
* '''[[Буруншаркъ монархия|Буруншаркъ монархия]]''' — адам улуну тарихинде кърал оноуну биринчи формасыды,башхалагъа ушамагъайды.
* '''[[Феодал монархия|Феодал монархия]]''' (орта ёмюр монархия) — кесини айныуунда юч кёзюуден ётеди: [[эртдефеодал монархия]], [[къауум-келечилик монархия]], [[абсолют монархия]].
* '''Теократ монархия''' — бу формада власть [[динДин|диннге]]ге башчылыкъ адамны къолунда болады. Аллай къраллада дин эркинлик болмайды, дин къралда бютеу халкъгъа борч болады, динни джорукълары къралны джорукълары боладыла. [[Христианлыкъ|Христиан]] ([[Ватикан|Ватикан]]) бла [[Ислам|ислам]] ([[Саудия Арабия|Сауд Арабия]] эмда башхала.) теократ монархия айрыладыайырылады.
* '''Сайлау монархия''' — Эндигиэндиги монарх осуйлукъ алмай тахтаны, сайланнган формады. Бу форма монархиядан республикагъа кёчюу формагъа саналады.
 
=== Монарх властны агъачына кёре ===
 
* '''Керти монархия''' — Бубу тип эм кирсиз монархияды, мында монарх Баш властны кюччакюшча кёрмейди, кертида башындан берилген властча кёреди. Бу, монархда, миллетида, аны оноугъа Аллахдан келегенинекелгенине ишексиз ийнансала болургъа боллукъду. Алай а кертида ол алай болур ючюн, бу монархия керти иманы бла къуралыргъа керекди.
* '''Деспот монархия''' — керти монархиядан башхалыгъы- монархны оноуу тамалсызды, керти монархияда монархны хар оноуу Аллахха бойсуна эсе, тамалында ийман бола эсе, мында хар неда, монархны энчи ийнаннганына, динине, къарамларына, ийманына бойсунады. Кёбюсюне быллай монархияла терс дин концепцияла бла тамалланнгандыла, эмда монархны кесини сыйын дин халгъа келтириледи, аннга табынылады.
* '''Абсолют монархия''' — абсолютизм, башындан къуралмагъан, кеси кесинден сора кишиге бойсунмагъан формады. Бу формада дин, ийман къатышмазгъа боллукъду.
 
== Монархияны ышанлары ==
 
Классика монархия кърал оноуну баш ышанлары ма быладыла:
* джангыз бир адам кърал оноу этеди эмда джашаунуджашаууну артына дери. ([[Патчах|патчах]], [[Король|король]], [[Император|император]], [[Шах|шах]]);
* осуйлукъ (тахта осуйлукъ законнга кёре) баш властны осуйлукъ бла балаларына къалыу;
* [[Монарх|монарх]] [[миллетМиллет|миллетни]]ни бирлигин келечилейди, адетлени сакълауулуду эмда юлгюсюдю, [[къралКърал|къралны]]ны дунияда келечисиди;
* [[монархМонарх|монархны]]ны юристлик иммунитети эмда бойсунмамакълыгъы, аны [[контрассигнатураКонтрассигнатура|контрассигнатураны]]ны институту чертеди.