Кофе: Версияланы арасында башхалыкъ
Контент кетерилди Контент къошулгъанды
Ripchip Bot (сюзюу | къошакъ) г r2.7.1) (робот къошду: om:Buna |
гТюзетиуню ачыкълауу джокъду |
||
Тизгин 2:
[[File:Turkishcoffee.jpg|thumb|200px|<center>Тюрк кофе]]
[[File:Cofe whith milk or 'russish kafe'.jpg|thumb|200px|<center>Сютлю кофе]]
'''Кофе''' — [[кофе терек]]ни къууурулгъан [[кофе бюртюк|бюртюклеринден]] хазырланнган
XIV ёмюрге дери кофе [[Эфиопия]]да кийик халда битгенди. Кечирек [[кофе терек]] [[Араб джарымайрымкан]]нга келтириледи. [[XVI ёмюр]]ню ахырында [[Европа|европачы]] саудюгерле кофены араб портлада сатыб алыб, [[Европа]]гъа ташыб башлайдыла. Хапаргъа кёре, XVII ёмюрню ортасында бир муслиман джолоучу джашыртын кофе бюртюклени Къыбыла [[Индия]]гъа элтеди. Андан [[XVII ёмюр]]ню ахырында [[Нидерландла|голланд]] саудюгерле джашыртын [[кофе терек]]ни [[Ява]] бла [[Суматра]]гъа чыгъарадыла. Аны бла кофени ёсдюрюуде араб монополияны ахыры болады. Кечирек, [[1706 джыл]]да голланд колонистле [[кофе терек]]ни джетегин [[Амдстердам]]дагъы ботаника бачхагъа джибередиле, ма ол терекден башланады бу ёсюмлюлюкню [[Джангы Дуния]]ны колонияларында тарихи. Талай джылдан француз патчах саугъагъа голландлыладан терекни джетегин алады, бир кесекден мокко кофени урлукъларын [[Йемен]]ден Бурбон айрымканнга (бусагъатда — Реюньон, [[Мадкагаскар]]ны къатындады). Андан башланады ''Bourbon'' атлы арабика кофени тукъуму. [[1721 джыл]] [[Гвиана]] бла [[Мартиника]]да плантацияла орнатыладыла. [[1727 джыл]] — [[Бразилия]]да, [[1730]] — [[Ямайка]]да (''Blue Mountain'' атлы кофены тамалы салынады), [[1748 джыл]] — [[Куба]]да, [[1760]] — [[Гватемала]]да, [[1779]] — [[Коста-Рика]]да, [[XIX ёмюр]]ню аллына Джерни кофе плантацияла «белибауу» болады. Талай ёмюрню ичинде кофе эки джарымтобда да сюйюб ичилген
Табигъатда 70 тюрлю кофе терек барды — гитче кёкенледен башлаб 10 [[метр]]лик мазаллы тереклеге дери.
Тизгин 13:
Эм джайылгъан айтыугъа кёре кофени кефни кёлтюрюучю, тонус бериучю мадарларын Калди атлы эфион сюрюучю билгенди, ол эслегеннге кёре аны эчкилери кюндюз кофе терекни чапыракълары бла биртюклерин ашасала, кече къозгъалыб, тынгысыз болгъандыла. Бу сейир затны монастырдагъы бабасха айтханды, олда биртюклени кючюн кесинде сынаргъа оноу этгенди.
Бабас сынаб, бек сейирсиннгенди, сора кече дууаланы заманында джукъугъа кетген монахлагъа буйрукъ бериб ичиргенди. Кечирек монахла бу бюртюклени къууруб, тартыб
[[File:CoffeePalestineStereo.jpg|thumb|200px|<center>Палестинада кофехана, 1900]]
Эфиопла Араб [[джарымайрымкан]]дан [[XI ёмюр]]де къысталгъандыла. Аннга дери оноуну къолда тутхан эфионладан [[араблыла]] кёб адетни юреннгендиле, аны ичиндеда кофе ичиу. Аллында араблыла кофени бусагътдан бир тюрлю мадарла бла хазырлагъандыла. Чий кофе бюртюклени эзиб, мал джау бла эмда сют бла къатышдыргъандыла. Къатышдан тобчукъла этиб, биргелерине джолгъа алгъандыла, джол ауур тийсе къарыу алыр мурат бла.
[[XII ёмюр]]ге чий кофе бюртюкледен
* [[1475]] джыл [[Стабмул]]да биринчи кофе сатыучу тюкен ачылгъанды, атыда «Кива Хан» болгъанды. [[Стамбул]] [[1564]] джыл биринчи кофеханада ачылгъанды.<ref>[http://cookbook.rin.ru/cookbook/coffee/537.html История потребления кофе]</ref>
* Европада кофени джаыйылуу Венада 1683 джыл башланнганды, эмда украин шляхтич [[Юрий-Франц Кульчицкий]] бла байламлыды. Тюрклюле Венаны къуршоулаб алыргъа джетген заманда, бу украинли тюрк кийимлени кийиб, джауланы юсю бла ётюб, болушлукъ алыб келеди. 1684 джылда Кульчинскийге сыйылы веначы атны бередиле, саугъагъа уа тюрклюледен къалгъан 300 машок кофе бюртюкню тилейди. 1684 джылны 13-чю августунда Кульчинский Венада биринчи кофехананы ачады. Тюрк кофени европачыланы татыуларына келишдирир ючюн аннга шекер бла сют къошханды, алай бла бютеу Европагъа белгили «вена кофе» чыгъады.Талай джылдан эрменли Прокоп Парижде биринчи кофехананы ачады, бир кесекден бютеу Европа кофеге башын атадыла.
| |||