География: Версияланы арасында башхалыкъ

Географияны тарихи.

 

2 минг джыл бизни заманнга дери Буруннгу Египетден Африка, Кызыл тенгиз, эмда Джерарасы тенгиз таба экспедицияла къуралыб тургъандыла. Миллетлени кечгени, къазауатла, сатыу-алыу, барысы да адам телюню билимин кенгертиб баргъанды. Кюн, Ай, джулдузла бла джол табар билим андан чыкъгъанды. Миллетлени мал кютюулери, джер бла кюрешиулери сууланы къобханларына эмда башха табигъат тюрлениулеге бойсуннганды. Бу болум а уа, календарны джаратылыууна джарагъанды.

2-3 минг джыл бизни заманнга дери Харрап миллет (бусагъатдагъы Пакистанны джери) муссон джеллени ачхандыла. Географияны юсюнден буруннгу индийлени сыйлы китабларында да джазылгъанды: "Ведалада" космологияны юсюнден китаб баш барды, "Махабхаратада" уа теннгизлени, сууланы, тауланы, джерлени атларын табаргъа боллукъду.IX—VIII ёмюрледе бизни заманнга дери, Буруннгу Къытайда къала ишлер джерлерини картасы этилгенди. III ёмюрде б. з. д. къуру географиягъа аталгъан китабла чыгъадыла Къытайда, къыбламаны къурайдыла, узунлукъну ёлчелеучю приборну къурайдыла, Къытайны атласын джарашдырадыла.

 

Сократ алимни заманына дери да, географияны къурагъан иш башланыб эди. Анаксимандр Джер юсю цилиндр маталлы болургъа керекди деген эди, "цилидрни" башха джанында адамла джашай болурдула деб да айтханды. Географияны юсюнден талай зат да джазгъанды.

IV — V ёмюрледе б. з. д. алимле тёгерекде табигъатны къуралгъаныны юсюнден теорияны чыгъарыб кюрешгендиле. Ол кюрешни ахырында джер тоб кибик болгъанын ангылагъандыла, картала бла планланы къурагъандыла, геограиялы координатланы, параллелле бла меридианланы магъаналарын ангылатгъандыла. Маллдан Кратет, философ-стоик, Джер тобну ишленнгенин тинтгенди, шимал бла къыбланы табигъаты бирер тюрлю боллугъуну юсюнден тинтиу этгенди.