Уллу депрессия: Версияланы арасында башхалыкъ
Контент кетерилди Контент къошулгъанды
Къарачайлы (сюзюу | къошакъ) Тюзетиуню ачыкълауу джокъду |
Къарачайлы (сюзюу | къошакъ) |
||
Тизгин 12:
Экономистле Уллу депрессияны чыгъыууну чурумларын ангылатыуда бир оюмгъа келелмейдиле.
Аны юсюнден талай теория барды, алай а экономикалыкъ кризисни чыгъыуунда факторланы джыйылыуу болгъанды деген оюм тюзюрекге саналады.
# '''[[Кейнсианчылыкъ|Кейнсиа́н]] ангылатыу''' — [[ачха масса]]ны джетишмегенлиги. Ол заманлада [[ачха]] [[алтын къайнакъ]]гъа байланнганды, ол ачха массаны чеклендиргенди. Аны бла бирге ол кёзюуде индустриал чыгъарыу терк ёсюб башлайды, джангы товарла, сёз ючюн, автомобилле, самолетла, радио чыгъадыла. Товарланы бютеулей эмда ассортимент санлары талай кереге ёседи. Ахырында, ачха массаны азлыгъы эмда товар массаны ёсюую кючлю [[Дефляция (экономика)|дефляция]] — багъаланы тюшюуюн къурайдыла, ол кёб къуралышны финанс рахатсызлыгъына, банкротлугъуна себеб болады, кредитле къайтарылгъанлары азаядыла. Кючлю мультипликатив эффект ёсюб келген санагъатлагъа да урады.
# '''[[Монетаризм|Монетари́зм]]''' — кризисни [[АБШ-ны федерал резерв системасы]]ны [[ачха политика]]сы болгъанды.
# '''[[Марксизм|Маркси́зм]]''' — капитализмде болуучу артыкъ чыгъарыуну кёзюулю кризисиди.
# Керекден артыкъ инвистицияла.
# Адам санны дженгил ёсюую; кёб сабийли юйдегиле алгъыннгы аграр джамагъатны ышаны болгъанды, алай а медицинаны прогресси, джашауну дараджасыны ёсюую адамланы санларын азайгъанын акъырынлатханды.
# Аллай факторланы бирине [[Смут-Хоулини тарфни юсюнден закону]] болгъанды, ол 1930 джылда импорт этилген товарлагъа мийик таможня пошлинала салгъанды. Ич чыгъарыучуну джакълар умут бла, правительстов [[протекционизм|протекционист]] амалла бла учуз импортха багъаланы кёлтюреди. Бу халкъны сатыб алыу амалларын азайтады, АБШ-ны ызындан башха къралла да контрамалла аладыла, ол да американ экспортерланы урады.
# Биринчи дуния къазуат уллу депрессияны чурумларыны бири болады - американ экономика аллында правительствону аскер сыпаришлери бла «толгъанды», къазауатны бошалыуу бла къралла ол санда сауут-саба керек болмайды да, къралны аскер-индустрия комплексинде рецессия башланады, ол рецессия хоншу санагъатлагъа да тиеди.
# Маржинал ёнгкючле. Аны магъанасы тынчды - компанияны акцияларын аны 10% багъасын бериб алыргъа болгъанды. Сёз ючюн, 1000 долларлыкъ багъасы болгъан акцияланы 100 долларгъа сатыб алыргъа болгъанды. Ёнгючню бу тюрлюсю 20-чы джыллада популяр болгъанды. Алай а бу ёнгючде бир хыйлалыкъ болгъанды. Брокер къачан излесе ол заман борчну къайтарылыуун излерге эркин болгъанды, ол излем келсе 24 сагъатны ичинде тёлерге керек болгъанды. Аны аты марж излем болгъанды. Марж излем кредитге сатылыб алыннган акцияланы сатыугъа келтиргенди. 1929 джылны 24-чю октябрында нью-йорк брокерле кёблюк санда марж ёнгкючлени ызына излеб башлайдыла. Бу борчланы тёлерге керек болгъанды, банклада ахчаны джетишмезлигине келтиргендиле (банкланы активлери къыйматлы къагъытлагъа салыннганлары себебли, банкла аланы сатыб башлайдыла), ол 60 минг банкны батыууна себеб болады, халкъла арасы банкла конкурент банкланы, американ компанияланы капеклеге сатыб алыр мадар табадыла. Джамагъат ахыры бла батханындан сора АБШ-ны федерал резервини банкирлери АБШ-ны алтын стандартын чыгъарыр оноу этедиле. Ол нюзюр бла АБШ-да къалгъан алтынны джыяргъа оноу этедиле. Депрессияны эсеблери бла кюрешир ючюн деб, [[АБШ-ны халкъындан 1933 джыл алтын конфискация]] этиледи.
| |||