Кърымтатар тил: Версияланы арасында башхалыкъ
Бет къуралды: '{{Тил | аты= Кърымтатар тил | кеси аты= Qırımtatar tili, Qırım tili, Къырымтатар тили, Къырым тили | къралла=...' |
(башхалыкъ джокъ)
|
15:32, 18 ноябрь 2010 версиясы
Qırımtatar tili, Qırım tili, Къырымтатар тили, Къырым тили | |
|---|---|
| Къралла: | Украина (Кърым), Юзбекистан, Тюрк, Румыния, Болгария |
| Официал статусу: | Кърым Автоном Республика |
| Бютеу сёлешгенле: | ~ 400 000 |
| Джазыу системасы: | латиница (1992 джылдан бери официал джазмады), аннга дери кириллица, 1920-чы джыллагъа дери араб джазма |
| Категориясы: | Алтай тилле |
|
Алтай юйюр | |
| ISO 639-1 | - |
| ISO 639-2 | crh |
| Бёлюмю: | |
| Слоганы: | Vikipediya, Azat Entsiklopediya |
тюрлендириу  |
|
Кърымтатар тил (Qırımtatar tili, Къырымтатар тили) неда кърым тил (Qırım tili, Къырым тили) — кърым татарлыланы тиллериди, алтай тил юйюрге кирген тюрк тилледен бириди. Джазыу системасы латин алфавитни эмда кириллицаны тамалында къуралгъанды.
Демографиясы
Алгъыннгы СССР-ни территориясында кърымтатар тилде сёлешгенлени саны 350 минг адамгъа джууукъ чакълы бирди, аладан 250 минг чакълы бир адам Кърымдады, Болгарияда бла Румынияда — 30 мингнге джууукъ. Тюркде кърымтатар тилде сёлешгенлени саны белгили тюлдю.
Диалектлери
Кърымтатар миллетни юч субэтник къауумундан (татла, ногъайла, къыбыладжагъачыла) хар бирини кесини энчи диалекти барды.
- Къыбыладжагъалы (къыбыла, ялыбой) диалект огъуз тилледен бириди эмда тюрк тилге бек джууукъду.
- Тюзлю (шимал, ногъай) диалект къыпчакъ тилледен бириди эмда ногъай тилге эмда башха ногъай-къыпчакъ тиллеге джууукъду. Тюзлю диалектде Румынияда бла Болгарияда джашагъан кърым татарлыла эмда Тюркде джашагъан кърымтатарлыланы кёбюсю сёлешеди.
- Орта (орта-ёлак, тат) диалект эм уллуду, бу диалектде Кърымны тауларында эмда тау аллы районларында джашагъанала сёлешедиле. Бу диалектни къыпчыкъ белгилери да огъуз белгилери да барды. Орта диалектни тамалында бусагъатдагъы адабият кърымтатар тил къуралгъанды.
Этнолектлери
Бир-бир алимле Кърым ханлыкъны территориясында башха этнослада къуралгъан тиллени (къарай тилни кърым диалектин, кърымчакъ тилни эмда урум тилни) кърымтатар тилни этнолектлери кибик кёредиле..
Классификациясы бла проблема
Кёбюсюне кърымтатар тилни къыпчакъ тиллени къуман-къыпчакъ тюбгруппасына къошуучандыла, бу группагъа дагъыда къарачай-малкъар, къумукъ эмда къарай тилле киредиле. Алай а адабият кърымтатар тил къыпчакъ тилледен да огъуз тилледен да белгилери болгъа тилди, аны себебли бу классификация толу тюз тюлдю.
Джазмасы
Латиница (1992 джылдан бери)
| A a | B b | C c | Ç ç | D d | E e | F f | G g |
| Ğ ğ | H h | I ı | İ i | J j | K k | L l | M m |
| N n | Ñ ñ | O o | Ö ö | P p | Q q | R r | S s |
| Ş ş | T t | U u | Ü ü | V v | Y y | Z z |
 â белги аллындагъа джабыкъ тауушну джумушакълыгъын кёргюзтеди, энчи хариф тюлдю.
| Харифле бла тауушланы келишиулери | ||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| а | b | c | ç | d | e | f | g | ğ | h | ı | i | j | k | l | m | n | ñ | o | ö | p | q | r | s | ş | t | u | ü | v | y | z |
| [a] | [b] | [ʤ] | [ʧ] | [d] | [e] | [f] | [g] | [ɣ] | [x] | [ɯ] | [i], [ɪ] | [ʒ] | [k] | [l] | [m] | [n] | [ŋ] | [o] | [ø] | [p] | [q] | [r] | [s] | [ʃ] | [t] | [u] | [y] | [v], [w] | [j] | [z] |
Кириллица (1938 джылдан)
| А а | Б б | В в | Г г | Гъ гъ | Д д | Е е | Ё ё |
| Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Къ къ | Л л | М м |
| Н н | Нъ нъ | О о | П п | Р р | С с | Т т | У у |
| Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Дж дж | Ш ш | Щ щ | Ъ ъ |
| Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Тарих алфавитле
Арабица (1928 джылгъа дери)
| Энчи | Артда | Ортада | Алда | Аты | Латиницада |
|---|---|---|---|---|---|
| ﺍ | ﺎ | — | элиф | a, â | |
| ﺀ | — | хемзе | - | ||
| ﺏ | ﺐ | ﺒ | ﺑ | бе | b, p (в конце слов) |
| ﭖ | ﭗ | ﭙ | ﭘ | пе | p |
| ﺕ | ﺖ | ﺘ | ﺗ | те | t |
| ﺙ | ﺚ | ﺜ | ﺛ | се | s |
| ﺝ | ﺞ | ﺠ | ﺟ | джим | c |
| ﭺ | ﭻ | ﭽ | ﭼ | чим | ç |
| ﺡ | ﺢ | ﺤ | ﺣ | ха | - |
| ﺥ | ﺦ | ﺨ | ﺧ | хы | h |
| ﺩ | ﺪ | — | даль | d | |
| ﺫ | ﺬ | — | зель | z | |
| ﺭ | ﺮ | — | ре | r | |
| ﺯ | ﺰ | — | зе | z | |
| ﮊ | ﮋ | — | же | j | |
| ﺱ | ﺲ | ﺴ | ﺳ | син | s |
| ﺵ | ﺶ | ﺸ | ﺷ | шин | ş |
| ﺹ | ﺺ | ﺼ | ﺻ | сад | s |
| ﺽ | ﺾ | ﻀ | ﺿ | дад | d, z |
| ﻁ | ﻂ | ﻄ | ﻃ | ты | t |
| ﻅ | ﻆ | ﻈ | ﻇ | зы | z |
| ﻉ | ﻊ | ﻌ | ﻋ | айн | - |
| ﻍ | ﻎ | ﻐ | ﻏ | гъайн | ğ |
| ﻑ | ﻒ | ﻔ | ﻓ | фе | f |
| ﻕ | ﻖ | ﻘ | ﻗ | къаф | q |
| ﻙ | ﻚ | ﻜ | ﻛ | кеф (кеф-и арабий) | k (g, ñ)1 |
| ﮒ | ﮓ | ﮕ | ﮔ | геф (кеф-и фарсий) | g |
| ﯓ | ﯔ | ﯖ | ﯕ | неф (кеф-и нуний, сагъыр кеф) | ñ |
| ﻝ | ﻞ | ﻠ | ﻟ | лям | l |
| ﻡ | ﻢ | ﻤ | ﻣ | мим | m |
| ﻥ | ﻦ | ﻨ | ﻧ | нун | n |
| ﻭ | ﻮ | — | вав | v, o, ö, u, ü | |
| ﻩ | ﻪ | ﻬ | ﻫ | хе | -, e, a |
| ﻻ | ﻼ | — | лям-элиф | la, lâ | |
| ﻯ | ﻰ | ﻴ | ﻳ | йе | y, ı, i |
Латиница (1928—1938)
| A a | B b | C c | Ç ç | D d | E e | F f | G g | |
| H h | I i | J j | Ь ь | K k | Q q | Ƣ ƣ | L l | |
| M m | N n | N̡ n̡ | O o | Ɵ ө | P p | R r | S s | |
| Ş ş | T t | U u | Y y | V v | X x | Z z | Ƶ ƶ |
Дагъыда къарагъыз
Белгиле
- ↑ И. С. Кая Руководство для обучения крымско-татарскому языку по новому алфавиту /репринтное издание/. — "Ставри-кая", 1928, 1992. — 128 с. — ISBN 5-7707-2192-8
Джибериуле
- Самоучители, учебники, словари, разговорники крымскотатарского языка (орус.)
- Русско-крымскотатарский и крымскотатарско-русский словарь (орус.) (кърым.)
- Лингвистический корпус крымскотатарского языка (орус.) (кърым.)
- Крымскотатарская электронная библиотека (кърым.)
- Автоматическая транслитерация «кириллица ←→ латиница» текстов на крымскотатарском языке
- Самоучитель «Изучайте крымскотатарский язык / Qırımtatar tilini ögreniñiz» (орус.) (кърым.)
- Ресурсы по крымскотатарскому языку (орус.)
- Кыпчакские языки на сайте А.Н. Гаркавца (орус.)
 Бу, тилни юсюнден тамамланмагъан статьяды. Сиз болушургъа боллукъсуз проектге, тюзетиб эм информация къошуб бу статьягъа.
|