Латин алфавит: Версияланы арасында башхалыкъ

Контент кетерилди Контент къошулгъанды
Ernác (сюзюу | къошакъ)
Тюзетиуню ачыкълауу джокъду
г robot Modifying: lmo:Abecee latin; cosmetic changes
Тизгин 25:
|ачыкълау =
}}
[[Герман тилле|Герман]], [[роман тилле|роман]] эмда башха кёб [[тил]]ни [[джазма]] системасы болгъан бусагъатдагъы '''латин [[алфавит]]''' 26 [[хариф]]ден къуралады. Тюрлю-тюрлю тилледе харифлени башха атлары барды. Таблицада [[Россия]]да джюрюген атла бериледи, ала [[француз тил]]де адетдеча бериледиле.
 
{| class="wikitable"
Тизгин 64:
== Тарихи ==
 
Латин алфавит [[этруск алфавит]]ден къуралгъанды, ол а уа [[кюнбатыш-грек алфавит|кюнбатыш]] (къыбыла-италий) [[Грек алфавит|грек]] алфавитден къуралгъанды. Латин алфавит энчи б. э. д. VII ёмюрде бола башлагъанды, эм аллында 21 харифи болгъанды:
 
A B C D E F Z H I K L M N O P Q R S T V X
 
Z хариф алфавитден б. э. д. 312 джылда къоратылгъанды (кечирек орнуна салыннганды). С хариф [k] бла [g] тауушланы белгилегенди; б. э. д. 234 джылда энчи G [[хариф]], С харифге кёнделен сызчыкъ салыныб къуралгъанды. Б. э. д. I ёмюрде грек тилден кёлген сёзлени джазар ючюн Y бла Z харифле къошуладыла. Бу тюрлениулени эсебинде латин алфавит 23 харифи бла классика шекилин алады:
 
A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X Y Z
 
[[FileФайл:Claudian letters.svg|thumb|100px|right|Клавдийни харифлери]]Император [[Клавдий]] джетишимсиз латин алфавитге [oe] тауушну къошаргъа кюрешеди (''Phoebus'' сёздеча), [ps/bs] (грек тилдеча), эмда [v] — [u] харифден айры болуб (классика латин алфавитде V U бла V тауушланы белгилегенди). Клавдийни ёлюмюнден сора «[[Клавдийни харифлери]]» унутулгъандыла.
 
[[Джангы заман]]да I бла V [[хариф]]леде тюрлениу болгъанды (I/J бла U/V), аны тышында VV [[диграф]] энчи хариф халгъа келгенди. Аны бла алфавит 26 харифи бла бюгюннгю шекилин алгъанды:
Тизгин 82:
Орта ёмюрледе скандинав эмда ингилиз алфавитледе тамгъа хариф ''þ'' хайырланнганды (аты: thorn), ол th харифни белгилегенди (бусагъатдагъы ингилиз ''the''), алай а кечирек хайырланыудан чыкъгъанды. Бусагъатда ''thorn'' хариф къуру исланд алфавитде джюрюйдю.
 
Бусагъатдагъы латин алфавитледеги башха къошакъ белгиле тамалдагъы 26 харифге диакрит белги къошулуб неда [[Лигатура (харифлени джалгъау)|лигатура]] шекилде къуралады (немец хариф ß, S бла Z харифлени [[готика шрифт|готика]] лигатурасындан къуралгъанды).
 
[[Буруннгу рим]]чиле харфилени къуру уллу формаларын хайырландыргъандыла; бусагъатдагъы гитче харифле антика бла [[орта ёмюрле]]ни чегинде къуралгъандыла; бусагъатдагъы шекилде харифле б. э. 800 джылында къуралгъандыла ([[каролинг минускул]])
Тизгин 88:
== Харифлени модификациялары ==
 
Латин харифлени хайырланнган тиллеге классика алфавитни харифлери джетишмейдиле, ол себебден ала тюрлю-тюрлю [[диакритика]] белгилени, лигатураланы эмда башха тюрлю модификацияланы хайырланадыла. Юлгюге:
 
Ā Ă Â Ä Å Ą Æ Ç Ð Ē Ę Ğ Ģ Î Ķ Ł Ñ Ö Ő Ó Ø Œ ß Ş Ţ Ū Ŭ Ž Ź Ż
Тизгин 132:
 
== Латин алфавит — халкъла арасы алфавит ==
[[FileФайл:Latin alphabet world distribution.svg|thumb|right|350px|Схемада латин алфавитни дунияда джайылгъаны кёргюзюлгенди. Къараууз джашил бла латин алфавит джангыз джазма система болгъан къралла; джарыкъ джашил — латин алфавит башха [[джазма]]ла бла бирге хайырланады.]]
Бусагъатда латин алфавитни [[Дуния]]ны адамларыны асламысы таныйды, бу алфавитни школлада тышкърал тиллени дерслеринде болмаса, математиканы дерслеринде юрениледи (латин алфавит ана алфавити болгъан тиллени айтмай къояйыкъ), ол себебден бу алфавит [[de facto|де-факто]] «халкъла арасы байламланы» алфавити дерге боллукъду. Латин алфавитде джасалгъан тиллени асламысы къуралгъанды — [[эсперанто]], [[интерлингва]], [[идо]] эмда башхала.
 
Латин болмагъан джазмалы тилледе латиница бла джазылгъан система болуучанды. Бир-бир къраллада латиница бла болуш джазма стандартланнганды эмда школлада окъутулады (сёз ючюн, [[Къытай]]да, [[Япония]]да).
 
Бир-бирде латиница бла джазыу, техника табсызлыкъла себебли керек болады: халкъла арасы [[телеграмма]]ла къачанда латиница бла джазылгъандыла; электрон почтада эмда веб-форумлада латин алфавитде джазылгъаннга кёб тюберге боллукъду.
Тизгин 206:
[[la:Abecedarium Latinum]]
[[lad:Alefbet latino]]
[[lmo:AlfabettAbecee latin]]
[[lt:Lotynų abėcėlė]]
[[lv:Latīņu alfabēts]]