Метр: Версияланы арасында башхалыкъ

[[FileФайл:Platinum-Iridium meter bar.jpg|thumb|1889 джылдан 1960 джыллагъа дери хайырланнган метрни халкъла арасы эталону.]]

* маятникни 45° кенгликде 1 с (бусагъатдагъы ёлчемледе бу аралыкъ мыннга тенгди: <math>\frac{g}{\pi^2} \approx 0,994</math> м) ичине джарымкёзюуде чайкъалыууду.

* [[Париж|Париж]] [[Меридиан|меридианны]] къыркъ миллион этиб бириди (ол деген [[Шимал полюс|шимал полюсдан]] [[Экватор|экваторгъа]] дери Парижни [[Кенглик|кенглигинде]] джер эллипсоидни юсю бла баргъан аралыкъны он миллиондан бириди.

Аллындан биринчи ангылам джюрюгенди (1790 джыл 8-чи май Француз Миллет джыйылыу). Алай а эркин тюшюуню терклениую кенгликге байламлы болгъаны себебли,аны бла маятник эталон кёргюзюуде къыйын болгъаны ючюн, Француз Илмула Академиясы 1791 джылда Миллет джыйылыугъа метрни меридианны юсю бла белгилерин тилегенди. 1791 джылны 30-чу мартында бу тилек къабыл этилгенди. Миллет Конвент Францияда метрик системаны джюрютюуюню юсюнден закон алгъанды, эмда комиссарлагъа, аланы ичинде [[Кулон, Шарль Огюстен|Ш.&nbsp;О. Кулон]], [[Лагранж, Жозеф Луи|Ж.&nbsp;Л. Лагранж]], [[Лаплас, Пьер-Симон|П.-С. Лаплас]] эмда башъа белгили алимле болгъандыла, эксперимент бла [[Узунулукъ|узунлукъну]] эмда [[Масса|массаны]] биримлерин ангылатырларын излегендиле. 1792-1797 джыллада Францияны революцион Конвентини бегими бла алимле (Деламбр бла Мешен) 6 джылны ичинде 9°40' узунлугъу болгъан париж меридианны дугасын ёлчелегендиле. Кърал Дюнкеркден Барселонагъа дери 115 ючмюйюшге юлешиннгенди, алай а Джерни полюс къысылыууну терс санагъанлары ючюн эталон 0,2&nbsp;мм къысха болгъанды; алай бла,меридианны узунлугъу 40&nbsp;000&nbsp;км тенг тюлдю, аннга джууукъду.

1799 джылда 90&nbsp; % [[Платина|платина]] эмда 10&nbsp; % [[Иридий|иридий]] къатышдан метрни эталону этилгенди, аны узунлугъу Париж меридианны узунлугъуну къыркъ миллионундан бири болгъанды.

[[Наполеон Бонапарт|Наполеон]] башчылыкъ этген заманда метрик система бютеу [[Европа|Европагъа]] джайылгъанды. Джангыз, Наполеон хорламагъан [[Уллу Британия|Уллу Британияда]] узунлукъну эски ёлчемлери къалгъанды: [[Дюйм|дюйм]], [[Фут|фут]] эмда [[Ярд|ярд]].

1889 джылда метрни халкъла арасы эталон джангыдан алгъындан тюзюрек этилгенди. Бу эталонда платина бла иридийден этилгенди. Аны копиялары метрни узунлукъну бирими санагъан къраллагъа берилгенди. Бу эталон алкъын [[Ёлчемле бла ауурлукъланы халкъла арасы бюросу|Ёлчемле бла ауурлукъланы халкъла арасы бюросунда]] бусагъатдада сакъланады.

1960 джылдан башлаб адамла метрни эталонун затны хайырланнганны къояргъа оноу этилгенди, ол замандан башлаб 1983 джылгъа дери метр [[Вакуум|вакуумда]] [[Спектр|спектрны]] оранж сызыны (6&nbsp;056&nbsp;[[Ангстрем|Å]]) толкъунуну узунлугъуна кереленнген &nbsp;650&nbsp;763,73 санды.

Онлу къат эмда юлюш биримле стандарт [[ЁС индексле|ЁС индексле]] бла къураладыла. Система тышы ёлчем биримледа бардыла (микрон), алай а аланы хайырланыулары алай изленменмейди.

!colspan="5" style="text-align:left;"|Метрик бирим,<br />ЁС кирмеген бирим бла белгиленеди&nbsp;

!colspan="5" style="text-align:left;"|ЁС кирмеген бирим,<br />метрик бирим бла белгиленеди

|1 метр ||≈ ||style="text-align:right;"|39,37 ||[[Дюйм|дюйм]]||{{Spaces|14}}

|1 [[Дюйм|дюйм]]||≡ ||style="text-align:right;"|0,0254 ||метр||{{Spaces|10}}

|1 [[Сантиметр|сантиметр]] ||≈ ||style="text-align:right;"|0,3937 ||дюйм||&nbsp;

|1 [[Миллиметр|миллиметр]] ||≈ ||style="text-align:right;"|0,03937 ||дюйм||&nbsp;

|1 метр ||≡ ||style="text-align:right;"|[[Экспоненциал джазыу|1×10¹⁰]]||[[Ангстрем|ангстрем]]||&nbsp;

[[ml:മീറ്റര്‍മീറ്റർ]]