Википедия

Къаратау тил: Версияланы арасында башхалыкъ

Интерактивная навигация по истории
← Алдагъы тюрлендириуЭндиги тюрлендириу →
Контент кетерилди Контент къошулгъанды
КёрюнюмлюВикитекст
г Андрей Погадаев, Черногор тил бетни атын Къаратау тил деб тюрлендирди
Тюзетиуню ачыкълауу джокъду
Тизгин 1:
{{Тил
| аты = ЧерногорКъаратау тил
| кеси аты = crnogorski jezik/црногорски језик
| къралла = [[ЧерногорияКъаратау]]
| официал статус = [[ЧерногорияКъаратау]]
| сёлешгенле = ~ 500 000 чакълы бир адам
| рейтинг =
Тизгин 14:
| слоган =
}}
'''ЧерногорКъаратау тил''' ({{lang-me|crnogorski jezik/црногорски језик}}) — кюнбатыш тюбкъауумда, къыбыла-славян тилди. ЧерногорКъаратау тил ЧерногориядаКъаратауда джюрюген серб-хорват тил системаны btrfd-штокав диалектини тамалында къуралгъанды, тенглешдириу лингвистиканы оюмумуна кёре ангылашылгъан, стандартлашхан вариантларыны бириди (серб, хорват эмда босний вариантла бла бирге)
1992 джылгъа дери конституциясына кёре ЧерногорияныКъаратауны кърал тилине [[серб-хорват тил]] саналгъанды, 2007 джылгъа дери серб тилни иекав формасы, {{lang-sr|srpski jezik ijekavskog izgovora}}, 2007 джылдан башлаб — черногоркъаратау тил. Социо-лингвистика параметрлерине кёре [[Аусбау-парадигма|Абштанд типге]] киреди.
 
== Тилни официал статусу бла тилни джюрютгенлерини оюму ==
ЧерногорКъаратау тилни, серб-хорват тилден [[хорват тил]] бла [[босний тил]]ни айырылыулары бла тенглешдирирге боллукъду, алай башхалыкълары да барды, сёз ючюн, серб, хорват эмда босний тиллени энчи [[адабият тил|адабият стандартлары]] барды, черногоркъаратау тилге уа алкъын адабият стандарт къуралыб бошамагъанды. Аны юсюне, боснийлиле бла хорватлыла динлери башха болгъаны себебли, кеслерин серблиледен айрадыла, эмда сёлешген тиллерин энчи тил болгъанын чертедиле, черногоркъаратау диалектледе сёлешгенлени джарымы чакълы бири кеслерин [[серб тил]]де сёлешген санайдыла.
ЧерногорКъаратау тилде сёлешген адамланы саны даулуду. 2003 джылда адам санаугъа кёре ЧерногориядаКъаратауда джашагъанланы 63,49 % ана тиллерине серб тил дегендиле, 21,96 % — черногоркъаратау<ref>[http://www.monstat.org/Popis/saopstenje60.pdf Zavod za statistiku Crne Gore objavljuje konačne rezultate iz Popisa 2003.godine o vjeroispovijesti, maternjem jeziku i nacionalna ili etnička pripadnost prema starosti i polu]</ref>. 2011 джылны санаууна кёре черногоркъаратау тилге ана тил деб 229 251 адам, неда халкъны 37 % айтханды алай а кеслерин тиллерине серб тил деб атагъанланы асламысы да серб-хорват тил формацияны черногоркъаратау вариантында сёлешедиле.
 
Кеслерини тиллерин черногоркъаратау тил деб таныгъанланы асламысы Подгорица аралыгъы болгъан, къралны тарих тамалы саналгъан районунда джашайдыла. ЧерногорияныКъаратауны шималында, [[1912]] джыл къошулгъан районларында джашаханла тиллерин серб тил деб таныйдыла.
 
ЧерногорияныКъаратауны тышында да, алгъыннгы Югославияны территорияларында да черногоркъаратау тилде сёлешгенле бардыла:
* Сербия — 69 049 черногорлукъаратаулу<ref>[http://webrzs.stat.gov.rs/axd/Zip/VJN3.pdf 2002 джылны санаууна кёре]</ref>.
* Хорватия — 4926 черногорлукъаратаулу эмда черногоркъаратау тилни ана тилине санагъан 460 адам <ref>[http://www.dzs.hr/hrv/censuses/census2001/Popis/H01_02_02/H01_02_02.html 2001 джылны санаууна кёре]</ref>.
* Словения — 2667 черногорлукъаратаулу<ref>[http://www.stat.si/popis2002/en/rezultati/rezultati_red.asp?ter=SLO&st=7 2002 джылны санауу бла.]</ref>.
 
[[2007]] джылны [[22-чи октябрь|22-чи октябрында]] къабыл этилген [[ЧерногорияныКъаратауны Конституциясына]] кёре, черногоркъаратау тил ЧерногорияКъаратау Республиканы официал тилиди<ref>[http://www.skupstina.me/cms/site_data/ustav/Ustav%20Crne%20Gore.pdf ЧерногорияныКъаратауны Конститциясы. Статья 13].</ref>.
 
{{Цитатаны башламы}}
'''13 cтатья''': ЧерногорКъаратау тил ЧерногорияныКъаратауны официал тилиди. Кирилл эмда латин орфографияла тенгдиле. Серб, босний, албан эмда хорват тилле да официал статусха иедиле.
{{oq|me| '''Član 13''' Službeni jezik u Crnoj Gori je crnogorski jezik. Ćirilično i latinično pismo su ravnopravni. U službenoj upotrebi su i srpski, bosanski, albanski i hrvatski jezik.<br />'''Члан 13''' Службени језик у Црној Гори је црногорски језик. Ћирилично и латинично писмо су равноправни. У службеној употреби су и српски, босански, албански и хрватски језик.}}
{{Цитатаны ахыры}}
 
== Лингвистика аспектле ==
ЧерногорКъаратау [[диалект]] (джангы штокавский иекавский) Кюнчыгъыш [[Герцеговина|Герцеговинада]] эмда Хорватияны [[Дубровник]] тёгерегинде сёлешилген диалектле бла бирчады. Стандарт серб, хорват эмда босний тилледен лексикасы бла бир кесек айырылады, алай бу башхалыкъла уллу тюлдюле (сёз ючюн, черногорчакъаратауча ''sjutra'' стандартча ''sutra'').
 
'''Морфология''' джанындан къаралса, черногоркъаратау тилде бусагъатда серб-хорват тилледе хайырланмагъан [[имперфект]] форманы болуу бла айрылады.
 
ЧерногорКъаратау тилни айры тил болгъанын джанлылары кириллицаны орнуна латиницаны хайырландырыргъа сюедиле, эмда алфавитге юч хариф къошаргъа излейдиле: Ś [{{IPA|ç}}], Ź [{{IPA|ʝ}}] эмда З [{{IPA|ʣ}}]. Алай а бу тауушла ЧерногорКъаратау диалектлени барысында да хайырланмагъаны себебли фонема кибик танылмайды.
=== Графика бла фонетика ===
Серб тилдеча, тышында келген атла фонетика тамалында джазады.
ЧерногорКъаратау тил иекавизмни халландырады, '''''ije''''' эки бёлюм кибик окъулады, серб-хорват системаны башха регионларында дифтонг кибик айтылады. Тарихде '''''ije''''' — «ѣ» тауушну тюрлениулерини эсебиди.
 
{| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto"
|+
! ЧерногорчаКъаратауча || Сербскча, хорватча, боснийча || Къарачайча
|-
| ''nijesam'' || ''nisam'' || ’мен тюлме…’
Тизгин 60:
|}
 
[e] фонеманы аллында [d], [t], [s] эм [z] фонемаланы джумушакъланыуу черногоркъаратау тилде да кесини эничилигине иеди:
 
{| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto"
|+
! ЧерногорчаКъаратауча || Сербча || Хорватча эм боснийча || Къарачайча
|-
| ''đe'' || ''gde'' || ''gdje'' || къайда
Тизгин 86:
=== Лексика ===
 
ЧерногорКъаратау лексикон серб-хорват лексикондан уллу башхалыкъ тутмайды, алай а энчиликлери да барды.
 
Ортакъ тамыры болгъан, алай башха шекилле джаратхан сёзлени юлгюлери<ref>[http://www.montenegrina.net/pages/pages1/jezik/razur_crnogorskoga_jezika_i_njegova_revitalizacija.htm Sreten Zeković].</ref> :
Тизгин 93:
{| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto"
|+
! ЧерногорчаКъаратауча || Сербча (Белград) || Боснийча, хорватча, сербча (Боснийча) || Къарачайча
|-
| ''cklo'' || ''staklo'' || ''staklo'' || мияла
Тизгин 110:
|}
 
черногоркъаратау, серб, хорват эмда босний тилледе бир магъанасы болгъан сёзлени юлгюсю:
 
{| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto"
|+
! ЧерногорчаКъаратауча || Сербча || Боснийча эм хорватча || Орусча
|-
| ''izvanjac'' || ''stranac'' || ''stranac'' || тыш къралчы
Тизгин 131:
{| class="wikitable" style="margin: 1em auto 1em auto"
|+
! ЧерногорчаКъаратауча || Сербча || Боснийча эм хорватча || Къарачайча
|-
| суффикс ''-tada'' (ex. ''kvalitada'') || ''-tet'' (''kvalitet'') || ''-teta'' (''kvaliteta'') || агъач
Тизгин 140:
|}
 
Хорватлача, черногорлулакъаратаулула да серблиледен эсе кёб итальянизмлени хайырланадыла:
 
* ''bastadur(ica)'' — ’джетерли’, ''basta'' сёзден
Чыкъгъаны — «https://krc.wikipedia.org/wiki/Къаратау_тил»