Булут

Булут — суу тамчыланы, буз кристалланы неда аланы къатышларындан къуралгъан, джерге тиймеген, кёз бла кёрюннген массады.

Атмосферада кёб болгъан зат суу тылпыуду. Ол тылпыудан, булутда температурагъа кёре суу тамчычыкъла, буз кристалла къураладыла (булут элементле), температура −10 °C-дан джылы болса сууу тамчычыкъла къураладыла,-10-15 °С температурада буз кристаллчыкъла къурала башланадыла эмда масса къатыш болады, температура −15 °С-дан энишге тюшсе уа булутну къурамы буз кристалладан къуралады. Миллиардла бла тамчычыкъ эмда кристалланы бирге туруулары, кёзге булут кибик кёрюнедиле. Булутла бютеую бла кёрюнедиле эмда асламысы бла акъдыла, алай а боз неда къара кёрюнюрге боллукъдула. Къара кёрюнюулерини себеби, бек къалын неда къысыкъ болуулары эмда аны ючюн кюн джарыкъны ётелмегениди.

Булут элементлени бир бирлерине къошулуб уллайгъанлары бла, эмда аланы ауурлукъдан энишге тюшюулерини терклиги кёлтюрюлгени бла, ала джерге булутладан джауум болуб агъадыла.

Булутланы асламысы тропосферададыла. Тропосфера булутла тюрлюлеге эмда типлеге юлешинедиле.

Булутланы типлери

Мийик булутла

Тюклю булутла неда Cirrus (Ci): Ингичге акъ халычыкъла неда акъ кесекледе, неда тар лентала кибик бир-биринден айры кесекледен къуралгъан булутладыла. Бу булутланы халыча кёрюнюмю неда джибек кибик джылтырауу барды; Бир-бирледе бу эки ышандыда бир булутда кёрюнюученди.

Тюклю булутну белгиси
Кёк джюзюню панорамасы
Cirrus
Самолетдан тюклю булутла
Тюклю булутла

Тюклю-къалау булутла неда Cirrocumulus (Cc):Бир-бирде былагъа «токълучукъла» да дейдиле, кёлеккесиз ингичге акъ кесек, джабыу неда джыдыб шекили болган булутду. Бир-бирине къатышхан неда айры айры бир-бири ызындан тизилген кесекчикледиле, толкъунчыкъла неда джюн бурмачыкълагъа ушайдыла.

Тюклю-къалау булутла

Тюклю-къат булутла неда Cirrostratus (Cs): Асламысы бла джарыкъ тогъай болгъан джибге ушаш неда тюз кёрюннген, сыйдам эмда кёк джюзюню бютеую бла джабхан булут типди.

Тюклю-къат булутланы белгиси
Тюклю-къат булутла

Орта булутла

Мийик-къалау булутла неда Altocumulus (Ac): Акъ неда боз, неда эки бетли джабыу неда джыдым сыфатда булутду. Асламысылы бла кёлеккели джерлери болады.

Мийик-къалау булутланы белгиси
Мийик-къалау булутла

Мийик-къат булутла неда Altostratus (As): Бозусман неда кёксюл бетли булут джабыуладыла, неда сызлы джиб сыфатлыдыла. Кюн бла айны джарыгъы юслеринден къарыусуз ётеди. Бу булутланы тёбен чеклери 3-5 км, узунлугъуна созулгъаны 1-4 км. Булутла буз криссталладан, сууугъан суу тамчыладан эмда къарчыкъладан къураладыла. Бу тюрлю булутла къар бла къатыш джангур неда къар келтирирге боллукъдула.

Мийик-къат булутланы белгиси
Мийик-къат булут

Къат-джангурлу булутла, неда Nimbostratus (Ns): боз бетли булут джыджымды. Тохтаусуз джаугъан, джауумну да асламысы джерге джетген джангур неда къар келтиреди. Кюнню джарыгъы ётелмезча бир къалынлыгъы болады. Кёбюсюне бу «джыджымны» тюбюнде къалау булутла боладыла, къат-джангурлу булутла бла бирлеширге да боладыла.

Къат-джангурлу булутланы белгиси
Къат-джангурлу булутла

Алаша булутла

Къат-къалау булутла, неда Stratocumulus (Sc): Боз неда акъсылдым, неда боз бла аксылдым кесекледен къуралгъан, джабыу неда джыджым кёрюнюмлю, къаралдым кесеклери болгъан булутладыла. Мозаика кибик, сыйыдам къатладан, пластиналадан къуралады. Ичи асламысы бла суу тамчыладанды. Къатны къалынлыгъы 200—800 м. Кюн бла айны джарыгъы къуру ингичге къыйырларындан болмаса ётелмейди. Джауум асламысы бла тюшмейди, неда тюшген джауум джерге джетмей кебиб, тылпыу болуб чыгъады.

Къат-къалау булутла

Къат булутла, неда Stratus (St): асламысы бла бир шекилли, тубаннга ушаша, алай а мийикде болгъан булутду. Ала бютеу кёк джюзню джабадыла, бир-бирледе кесек кесек болургъа да боладыла. Бу булутланы тёбен чеклери бек энишге тюшерге да болады, ол заманда ала джерни юсюндеги тубаннга къошулуб да къалыучандыла. Къалынлыкълары алай уллу тюлдю талай джюз метрге дери.

Къат булутланы белгиси
Къат булутла

Къалау булутла, неда Cumulus (Cu) : Бир-биринден айры булутладыла. Асламысы бла кёб боладыла, эмда тыш чеклери ачыкъ белгили болады. Баш бёлюмю сыйдам, дуппур шекил алады. Кюн джарытхан бёлюмлери джылтырауукъ акъ болуучандыла.

Къалау булутланы белгиси
Къалау булутла
Cumulus

Къалау-джангур булутла, неда Cumulonimbus (Cb) : Тау неда бек мийик къала сыфатлы, кёнделеннге бек кёб джерни алгъан, ауур эмда къалын булутладыла. Кючлю джауум бередиле, бузну келтиргенда аладыла. Тёбен бёлюмлери суу тамчычыкъладандыла, баш бёлюмлеринде уа сууer] болгъаны себебли буз криссталлчыкъладыла.

Къалау-джангур булутла

Кюмюш бетли булутла

Кюмюш бетли булутла мезосфера деб белгили болгъан, атмосфераны баш къатында къураладыла, мийилиги 80 км чакълы бирди. Аланы джарыкъларын Кюнню къобханы бла ташайгъан заманларында кёрюрге боллукъду. Бу булутланы алимле къуру XIX билгендиле.

Башха планеталада булутла

Джерни тышында, булутла бютеу газ планеталада да бардыла. Анда булутланы къурамы тюрлю-тюрлю болады, сёз ючюн, ЧОлпанда булут къат асламысы бла кюкюрт мыстылыыкъданды: Титанны булутларындан −180 температурада метан джангурла джауадыла.

Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Булут.