Сё́гун (яп. 将軍 shōgun?) — 1192 джылдан башлаб 1868 джыл башланнган Мэйдзи кёзюуге дери япон тарихде Киотодагъы патчах арбазча болмай къралгъа кертиден оноуун этген адамладыла. Сёгунну правительствосуна бакуфу дегендиле (幕府) (бакуфу сёзню магъанасы «шатыр аскер стауат» дегеннге келеди). Сёгуннга оноу берилген кърал къурулушну сёгунат сёз бла белгилейдиле (япон сёз тюлдю).

Минамото но Йоритомо, Камакур сёгунатны биринчи сёгуну

Этимологиясы тюзет

«Сёгун» сёз къытай тилден келген «дзядзюнь» сёзден къуралгъанды (将军, jiāngjūn, 'инарал'). «Дзян» («шо») къытайча «къолда тутаргъа», «оноу этерге», «дзюнь» эсе уа («гун») — «аскер» магъананы джюрютгенди. Алай бла, «сёгун» — «аскер башчы» деген магъанагъа келеди. «Япон тарих энциклопедиягъа» кёре («Кокуши дайджитен»), «сёгун» ангылам «Императорну буйругъу бла аскерни башына келиб къозгъалыуланы тынчайтхан адам» кибик айгъакъланады.

Алай а кечирек «сёгун» деб къуру болджаллы аскерни башына салыныб къалгъан башчыгъа тюл, сейи-тайшогун (征夷大将軍) титулну къысхартылыууна айтхандыла. Тайшогун («аскер башчы») сёз аллындан да аскер башчы магъананы джюрютгенди- юч аскерни башчысына, ол ючюсюнден хар бирини башында да тюз сёгун болгъанды.

Тарихи тюзет

Тарих джанындан япон клан джамагъатда баш оноу бир кланны (имераторлукъ) къолунда болгъанды, алай а керти оноуну къолунда тутар ючюн, импраторлукъ клан башха кючлю клан бла кючлерин бирикдирирге керек болгъанды. Алай бла, императорлукъ кланны къатында дайым бир башха клан болгъанды. 456 джылгъа дери аллай клан Катсураги, 498 джылгъа дери Хэгури, 539 джылгъа дери — Отомо, андан сора Мононобэ, ёмюрню экинчи джарымында уа — Сога болгъанды. 645 джыл оноугъа синтоист клан Фудзивара келеди.[1]

XII ёмюрде императорлукъя власть (аны бла бирге Фудживараны власты да) къарыусузлашады, къралгъа оноугъа кёзюулеше тюрлю-тюрлю къауумла келедиле. Ол джюзджыллыкъны ахырына къралда оноуну эки клан юлеширге кюрешедиле: Тайра бла Минамото. 1156—1184 джыллада керти оноу Тайраны къолунда болады. Министрлени асламысы бу тукъумдан болады.

1184 джылда Минамото клан дженгеди, ол заман ол къауумну келечиси Минамото Ёсинака аскери блаЯпонияны ол замандагъы ара шахары Киотону алады, Тайра клан къыбылагъа къачады. Ол заманда оноу саулай да Минамотоланы къолларына тюшеди. Къралда оноуну де-факто алса да, де-юре император мюкюл этгинчи ол закон тышында болады, ол джыл огъунакъ Минамото Йошинака императоргъа сейи-тайшогун титулну бердиртеди. Аны бла ол къралны бютеу аскер кючюн къолгъа джыяды. Энди аны хорларыкъ кюч къалмайды къралда.

Алай болса да, аны экиде къарнашы Минамото Йоритомо кеси аскер джыйыб Йошинаканы къурутады. Андан сора Тайра кланны къыбылада къалгъанларын къурутады. Алай бла Йоритомо къралда джангыз оноу тутхан адам болады, амма керти ие болур ючюн императордан санкция керек эди, ол себебден Йоритомо сейи-тайшогун атны даулаб 1192 джыл алады. Ол замандан башлаб сейи-тайшогун (не да тюз сёгун) болждаллы аскер атдан дайым ат болады, аны бла къалмай осуйлукъ титул болгъанды..

Сёгунатны 1192 джыл къурулгъанындан башла 1867 джылда тюшюуюне дери (джети джюз джылны ичинде) сейи-тайшогун титул осуй бла келген титул болгъанды, формал халда император бла берилгенди. Джети ёмюрню ичинде сейи-тайшогун титулгъа талай клан ие болгъанды:

Камакур сёгунат — Камакура бакуфу (11921333)

Минамото Клан — 11921210 дждж., 3 сёгун

Фудживара Клан — 12261252 дждж., 2 сёгун

Император принцле (синно) — 12521333 дждж., 4 сёгун

Киото шогунат — Муромачи бакуфу (13381573)

Ашикага клан — 13381573, 16 сёгун

Эдо шогунат — Эдо бакуфу (16031867)

Токугава клан — 16031867, 15 сёгун

Сейи-тайшогунланы списогу тюзет

1 Отомо но Отомаро 793-794?
2 Саканоуе но Тамурамаро 797-804
 — Бунья но Ватамаро 811 сейи-сёгун
 — Фудживара но Тадабуми 940
3 Минамото но Йошинака 1184
4 (1) Минамото но Йоритомо 1192-1199 1195 джыл титулун салгъанды
5 (2) Минамото но Йориие 1202-1203
6 (3) Минамото но Санетомо 1203-1219 аны бла бирге мухурну сакъчысы — найдайджин болгъанды
7 (4) Фудживара но Йоринне 1226-1244 Фудживара сёгун-регентоле
8 (5) Фудживара но Йоритсугу 1244-1252
9 (6) Принц Мунетака 1252-1266 сёгуны-принцле
10 (7) Принц Кореясу 1266-1289
11 (8) Принц Хисааки 1289-1308
12 (9) Принц Морикуни 1308-1333
13 Принц Морийоши 1333
14 Принц Нарийоши 1335-1336
15 (1) Ашикага Такауджи 1338-1358
16 (2) Ашикага Йошиакира 1358-1367
17 (3) Ашикага Йошимитсу 1367-1394 биргелей садайджин (сол министр),
впоследствии дайджо-дайджин (баш канцлер) болуб тургъанды
18 (4) Ашикага Йошимочи 1394-1423
19 (5) Ашикага Йошиказу 1423-1425
20 (6) Ашикага Йошинори 1429-1441
21 (7) Ашикага Йошикацу 1442-1443
22 (8) Ашикага Йошимаса 1449-1473
23 (9) Ашикага Йошихиса 1473-1489
24 (10) Ашикага Йошики 1490-1493
25 (11) Ашикага Йошизуми 1494-1508
26 (10) Ашикага Йошики 1508-1521 экинчи кере
27 (12) Ашикага Йошихару 1521-1546
28 (13) Ашикага Йошитеру 1546-1565
29 (14) Ашикага Йошихиде 1568
30 (15) Ашикага Йшоиаки 1568-1573
30 (15) Акечи Мицухиде 1582 джылны 20-чы июндан 2-чи июлуна дери

«Онюч кюннге сёгун» кибик белгилиди

31 (1) Токугава Иеясу 1603-1605
32 (2) Токугава Хидетада 1605-1623
33 (3) Токугава Иемитсу 1623-1651
34 (4) Токугава Иетсуна 1651-1680
35 (5) Токугава Цунайоши 1680-1709 «Ит сегун» кибик белгилиди[2]
36 (6) Токугава Иенобу 1709-1712
37 (7) Токугава Иетсугу 1712-1716
38 (8) Токугава Йошимуне 1716-1745
39 (9) Токугава Иешиге 1745-1760
40 (10) Токугава Иехару 1760-1786
41 (11) Токугава Иенари 1787-1837
42 (12) Токугава Иейоши 1837-1853
43 (13) Токугава Иесада 1853-1858
44 (14) Токугава Иемочи 1858-1866
45 (15) Токугава Йошинобу 1866-1867 аны бла бирге мухурну сакъчысы — найдайджин болгъанды

Белгиле тюзет

  1. К. А. Попов, Законодательные акты средневековой Японии, М. 1984, стр.7
  2. «История Японии»