Абазалыла
Абазакуа

Абазаланы байракълары
Миллетни саны
Миллетни бютеулей саны ~ 60 000 (2010)
Джашагъан джерлери
Россия Россия: 43 341 (2010)[1]

Тюрк Тюрк: ~ 11 000[бт 1]
Абхазия Хачыпсы: ~ 2 138
Сирия Сирия: ~ 2 000[бт 1]
Иордания Иордания: ~ 1 500[бт 1]

Башха билгиле
Тиллери абаза тил
Расалары европеоид раса
Динлери ислам (суннитле)
Джууукъ миллетле хачыпсылыла, черкеслиле
Къуралгъанлары ашуйладан, абазгладан, зихледен, гениохладан
Археология культуралары майкоп культура, дольмен культура

АбазалылаКавказда джашагъан хачыпсы-черкес миллетледен бириди. Бек бурундан келген ёз атлары — аба́за-ды, кёблюк санда — абазакуа.

Джашагъан джерлери тюзет

Бусагъат заманда абазалыла кёбюсюне Россия Федерацияны Къарачай-Черкесия Республикасында джашайдыла[3], айырылыб онюч элде: Красный Восток, Къойдан, Кубина, Къара-Паго, Псыж, Элбургъан, Инжич-Чукун, Тапанта, Абаза-Хабль, Малоабазинка, Старокувинский, Новокувинский, Апсуа, Абазакт.

Бир талай абаза юйюр Адыгеяны Уляп элинде да джашайды[4][5].

Абазалыла дагъыда Тюркде, Сирияда, Хачыпсыда, Иорданияда, Мисирде джашайдыла, аладан биразы Кюнбатыш Европа бла АБШ-гъа да кёчгенди.

Къысха тарихлери тюзет

«Абаза» (неда «абазгла») деген этноним эм аны джюрютген халкъла антиклик авторланы чыгъармаларында бизни эрагъа дери V ёмюрден тюбеб башлайдыла. Сёз ючюн, буруннгугрек тарихчи Геродот (б. э. д. V ёмюр), буруннгу дунияны картасында Эвксин Понтну (Къара тенгизни) джагъасында джашагъан миллетлени санында, кораксла бла эм колхла бла бирге, абасгланы да сагъынады.

Абазалыланы тарих джуртлары — бусагъатдагъы Хачыпсыны эм Краснодар крайны территориясындады.

Этнография халда абазалыла талай къауумгъа (субэтносха) бёлюнедиле: аубекле, башилбайла, тамлыла, къызылбекле, шахгерийле, багла, баракайла, лоула, дударукла, бийбердиле, джантемирле, къылычла, кячла.

Абазалыла хачыпсылылагъа эм джууукъ миллетдиле, алай а черкеслиле бла бирге бек кёб джашагъанлары себебли абаза культурада хачыпсы элементледен эсе черкес элементле кёбдюле.

Диннге ийнаннган абазалыланы кёбюсю муслиманладыла (суннитле)[3].

Тиллери тюзет

Википедияда бу теманы юсюнден энчи статья барды: абаза тил.

Абазалыла шималкавказ тил юйюрню хачыпсы-черкес къауумуна кирген абаза тилде сёлешедиле, тиллери эки диалектге бёлюнеди: ашхар бла ашуй диалектле. Литература тил ашуй диалектни тамалында къуралгъанды. Россияда джашагъан абазалыланы кёбюсю къабарты-черкес тил бла орус тилни да биледи[3].

Лингвистика халда абазалыла эки уллу къауумгъа бёлюнедиле: тапантала (ашуала) бла ашхаруала (шкаруала).

Айтхылыкъ абазалыла тюзет

Айгъакълаула тюзет

  1. 1,0 1,1 1,2 Тюркде, Джууукъ Кюнчыгъышда, Европада эм Америкада джашагъан абазалыланы саныны юсюнден ийнамлы информация джокъду.

Белгиле тюзет

  1. 1,0 1,1 Всероссийская перепись населения 2010 года. Ал къайнакъдан архивация этилгенди (3 февраль 2012). Тинтилгенди: 16 декабрь 2011.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 Всероссийская перепись населения 2002 года. Ал къайнакъдан архивация этилгенди (21 август 2011). Тинтилгенди: 24 декабрь 2009.
  3. 3,0 3,1 3,2 Народы и религии мира: Энциклопедия / Гл. ред. В. А. Тишков, редкол.: О. Ю. Артёмова, С. А. Арутюнов, А. Н. Кожановский и др. — М: Российская Академия наук. Институт этнологии и антропологии им. Н. Н. Миклухо-Маклая, 1999. — С. 19. — 928 с. — (Большая Российская Энциклопедия). — ISBN 5-85270-155-6
  4. Афасижев Т.И. Мой аул: Вехи истории. — Майкоп: ООО «Аякс», 2002. — С. 382.
  5. Афасижев Т.И. Аульская хроника: годы, люди, события. — Майкоп: ООО «Аякс», 2004. — С. 397.

Адабият тюзет

Джибериуле тюзет

   Викигёзенде (Wikimedia Commons'да) бу категориягъа келишген медиа-файлла табарыкъсыз: Абазалыла.